Hầu hết những người bị táo bón được bác sĩ kê cho thuốc nhuận tràng, hay còn gọi là thuốc xổ. Thuốc xổ là loại thuốc quen thuộc nhưng không phải vì thế mà chúng ta sử dụng tùy tiện.
Hãy tích lũy cho mình những thông tin về cơ chế hoạt động của thuốc xổ (thuốc nhuận tràng) cũng như cách sử dụng loại thuốc này, bạn sẽ không còn lo ngại mỗi khi phải dùng tới nó.
Thuốc xổ được người bị táo bón dùng nhiều
Chế độ ăn uống kém, ít vận động, tác dụng phụ của một số loại thuốc mà bạn đang dùng là một vài nguyên nhân dẫn đến táo bón.
Triệu chứng phổ biến của táo bón là:
- Đi đại tiện ít hơn 3 lần mỗi tuần
- Đau quặn bụng (do nhu động ruột), trướng bụng
- Khó thải phân, phân khô hay cứng
- Ra máu khi đại tiện
Thuốc xổ (thuốc nhuận tràng) chứa các chất giúp tăng nhu động ruột, thúc đẩy cơ thể thải phân, làm mềm phân nên có tác dụng giảm táo bón tạm thời. Tuy nhiên, dù là loại thuốc nào thì lạm dụng cũng không tốt vì có thể dẫn đến vấn đề về sức khỏe như táo bón mãn tính.
Nếu bị táo bón, điều đầu tiên bạn nên nghĩ đến là áp dụng thói quen ăn uống, sinh hoạt lành mạnh:
- Ăn thực phẩm giàu chất xơ như ngũ cốc nguyên hạt, trái cây và rau củ quả tươi
- Uống nhiều nước hàng ngày
- Luyện tập thể dục đều đặn
Nếu bạn đã tuân thủ các quy tắc nêu trên mà vẫn bị táo bón thì mới nghĩ đến việc dùng thuốc xổ (thuốc nhuận tràng) để giảm bớt triệu chứng khó chịu.
Các loại thuốc xổ (theo y học dân tộc)
Nha đam (lô hội)
Nha đam được khá nhiều người dùng để chữa táo bón cấp tính nhờ công dụng nhuận tràng.
- Cách dùng:
Ăn trực tiếp phần ruột nha đam trong suốt hoặc ăn kèm với mật ong. Bạn cũng có thể dùng nha đam để nấu thành chè cho dễ ăn.
Ngoài ra, gel nha đam có tác dụng như một chất bôi trơn, dùng bôi ngoài hậu môn giúp phân dễ dàng bị tống ra ngoài, tránh làm nứt, tổn thương hậu môn gây đau.
- Lưu ý:
Dù nha đam là một loại thuốc xổ có nguồn gốc từ thiên nhiên nhưng bạn không nên vì thế mà dùng quá liều hoặc lạm dụng thường xuyên. Dùng quá liều nha đam trong thời gian dài sẽ dẫn đến tiêu chảy, mất nước, sụt giảm kali, hại thận và tim mạch.
Phụ nữ mang thai hoặc cho con bú, người bị giảm đường huyết, người bị tắc hoặc hẹp ruột, mất nước và điện giải, viêm ruột thừa, viêm ruột kết loét, người mắc hội chứng ruột kích thích không nên dùng nha đam.
Tránh cho trẻ dưới 12 tuổi dùng nha đam vì trẻ dễ bị tiêu chảy, gây mất nước.
Nếu đang uống một hoặc vài loại thuốc nào đó, bạn cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng nha đam để tránh tương tác thuốc bất lợi.
Bạn có thể tham khảo thêm: 10 tác dụng của lô hội không phải ai cũng biết
Khoai lang
Khoai lang có tác dụng nhuận tràng, trị táo bón hiệu quả. Khoai lang giúp đi phân mềm, không gây đau bụng hay tiêu chảy.
- Cách dùng:
Luộc khoai ăn như bình thường, hay dùng bột khoai làm thành bánh.
Lấy củ khoai sửa sạch, gọt vỏ, xay hay nghiền nhỏ rồi chắt lấy nước, uống nửa bát to vào buổi sáng sớm lúc còn đói, trước bữa ăn uống nửa cốc nữa. Dùng 2-3 ngày sẽ hết táo bón, một số người cần 3-4 ngày. Người có bệnh trĩ thì phải chờ 6 ngày, một số cá biệt đến 12-20 ngày mới khỏi.
Dùng lá khoai tươi luộc thành rau ăn hàng ngày.
- Lưu ý:
Nên chọn khoai lang có nguồn gốc, không bị sâu, bị sùng hay mọc mầm.
Không nên lạm dụng ăn khoai lang thay cơm, không ăn khoai lang khi đói vì dễ gây tăng tiết dịch vị làm nóng ruột, cũng đừng ăn khoai lang nhiều vào buổi tối.
Người có bệnh thận không nên ăn khoai lang.
Phan tả diệp
Phan tả diệp có tác dụng nhuận tràng, thông tiện nên thường được dùng để điều trị táo bón.
- Cách dùng:
Dùng 3-5 lá khô (hoặc 8-9 lá nếu bị nặng) nấu nước uống sau khi ăn. Trẻ nhỏ dùng liều phân nửa người lớn và không dùng lâu hơn 1 tuần.
- Lưu ý:
Phụ nữ có thai, người có thể trạng yếu không dùng được phan tả diệp.
Nước lá này uống lúc bụng đói thì vô dụng, chỉ có tác dụng nếu uống sau khi ăn.
Trong trường hợp không thể dùng các loại thuốc xổ dân gian kể trên hoặc dùng mà không có hiệu quả thì bạn nên gặp bác sĩ để được chỉ định loại thuốc nhuận tràng Tây y phù hợp.
Theo Tây y
Mỗi loại thuốc khác nhau đều mang lại lợi ích cụ thể và cả tác dụng phụ nhất định. Thuốc xổ (thuốc nhuận tràng) đa dạng về hình thức và cách thức sử dụng. Thuốc có dạng viên, viên nang, dạng lỏng, thuốc đạn (thuốc đặt). Mặc dù không thuận tiện như các loại thuốc dùng qua đường uống nhưng thuốc đạn (thuốc đặt được chèn bằng tay hay phun) thường phát huy tác dụng và giảm triệu chứng nhanh hơn nhiều.
Xét về công dụng, có các loại thuốc xổ (thuốc nhuận tràng) như sau:
- Thuốc tạo khối (igol, metamucil): Đây là các loại thuốc xổ giúp bổ sung chất xơ mà hầu hết các bác sĩ khuyên dùng cho trường hợp táo bón thông thường, chậm thải phân. Khi lượng chất xơ tiêu thụ tăng đột ngột, nhiều người sẽ cảm thấy bụng đau quặn từng cơn, đầy hơi chướng bụng. Vì vậy, bạn đừng quá nôn nóng mà hãy tăng dần dần lượng chất xơ và nhớ thường xuyên uống nước để giúp phân di chuyển nhanh qua đại tràng, giảm thiểu khả năng bị đầy hơi và tắc nghẽn. Chất xơ có thể làm giảm khả năng hấp thụ của cơ thể đối với một số loại thuốc. Hãy uống thuốc cách thời điểm nạp chất xơ khoảng 2 giờ.
- Thuốc thẩm thấu (sorbitol, forlax, lactitol): chứa các muối vô cơ, đường. Khi uống vào, thuốc giữ nước trong lòng ruột giúp thải phân ra ngoài dễ dàng hơn. Cần uống nhiều nước để thuốc phát huy hiệu quả, tránh bị đầy hơi, co thắt ruột.
Bạn có thể tham khảo thêm: Sobitol
- Các thuốc làm mềm phân (docusat): giúp nước thấm vào khối phân, làm phân mềm và dễ di chuyển hơn.
Docusat là chất hoạt động bề mặt giúp làm ướt và làm mềm phân. Mặc dù loại “thuốc xổ” này mất đến một tuần hoặc lâu hơn để phát huy hiệu quả nhưng chúng thường được dùng trong các trường hợp cần tránh cử động mạnh của ruột, chẳng hạn người đang hồi phục sau phẫu thuật, sau cơn đau tim, những phụ nữ mới sinh hoặc người mắc bệnh trĩ.
- Các thuốc có tác dụng bôi trơn (norgalax, microlax): dùng bơm hậu môn.
Đúng như tên gọi, thuốc nhuận tràng bôi trơn có thành phần dầu khoáng tạo một lớp trơn trong thành ruột, ngăn không cho phân bị khô, làm cho phân trơn và không bị tắc nghẽn. Thuốc có hiệu quả cao nhưng chỉ nên dùng ngắn hạn. Nếu dùng lâu dài, dầu khoáng có thể hấp thụ các vitamin tan trong chất béo từ ruột và làm giảm hấp thụ khi dùng một số loại thuốc theo toa. Không uống dầu khoáng cùng lúc với các thuốc hoặc thành phần bổ sung khác.
- Thuốc kích thích nhu động ruột (bisacodyl, cascara): tác động trực tiếp lên thần kinh chức năng vận động bài tiết của ruột, gây co bóp các cơ thành ruột tạo nhu động ruột đẩy phân ra ngoài.
Thuốc xổ kích thích nhu động ruột dùng cho các trường hợp cần phát huy tác dụng tức thời. Loại thuốc này hoạt động bằng cách kích thích niêm mạc ruột, do đó đẩy nhanh hành trình của phân qua đại tràng. Thuốc cũng làm tăng hydrat hóa của phân. Không nên dùng loại thuốc xổ (thuốc nhuận tràng) kích thích thường xuyên vì sẽ làm suy yếu khả năng tự nhu động của đại tràng, gây phụ thuộc vào thuốc.
Lưu ý khi sử dụng thuốc xổ
- Trước khi nghĩ đến việc dùng thuốc xổ, bạn cần tuân thủ các quy tắc sống lành mạnh như bổ sung đầy đủ chất xơ và các thực phẩm tốt cho sức khỏe vào chế độ ăn, tập luyện thể dục thường xuyên, sinh hoạt điều độ, tránh suy nghĩ tiêu cực gây căng thẳng.
- Không tự ý mua thuốc xổ để sử dụng. Không sử dụng thuốc xổ với mục đích giảm cân.
- Hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng, dù là với loại thuốc xổ không cần kê toa đi nữa. Không dùng thuốc quá liều hay lạm dụng trong thời gian dài.
- Trẻ em, phụ nữ có thai đang cho con bú là những đối tượng nên tham vấn bác sĩ trước khi dùng thuốc xổ. Phụ nữ đang trong thời kỳ cho con bú cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng thuốc. Mặc dù thuốc này không gây hại gì với người mẹ nhưng một số thành phần có thể truyền vào sữa mẹ và khiến trẻ bị tiêu chảy. Tiêu chảy khiến nhiều trẻ nhỏ rơi vào tình trạng nguy hiểm vì cơ thể mất nước trầm trọng.
- Khi dùng thuốc xổ, bạn nhớ uống đủ nước để thuốc phát huy tác dụng. Thuốc xổ cũng có tác dụng phụ, làm cản trở sự hấp thụ của cơ thể đối với một số loại thuốc và chất dinh dưỡng. Ví dụ như khả năng hấp thụ vitamin D và canxi bị hạn chế. Không những thế, một số thuốc nhuận tràng khi sử dụng lâu dài sẽ gây mất cân bằng điện giải. Chất điện giải (bao gồm canxi, clorua, kali, magiê và natri) có vai trò trong việc điều chỉnh một số chức năng của cơ thể. Vậy nên, mất cân bằng điện giải dẫn đến nhịp tim bất thường, cơ thể trở nên yếu ớt, hay nhầm lẫn, lên cơn co giật.
- Để tăng công dụng của thuốc xổ, các nhà sản xuất đưa ra những sản phẩm kết hợp, chẳng hạn như thuốc vừa có tác dụng kích thích nhu động ruột, vừa làm mềm phân. Tuy nhiên, như vậy không có nghĩa là chúng hoạt động hiệu quả hơn các loại thuốc một thành phần. Khi chọn mua loại sản phẩm này, bạn nên kiểm tra cẩn thận nhãn mác và lưu ý đến các tác dụng phụ.
- Trong trường hợp đã dùng thuốc mà vẫn bị táo bón, bạn cần đi gặp bác sĩ vì táo bón là dấu hiệu cảnh báo một số vấn đề nghiêm trọng hơn như ung thư ruột kết, tiểu đường hoặc suy giáp. Thông qua đánh giá bệnh sử và thực hiện một số bài kiểm tra, xét nghiệm (nếu cần), bác sĩ sẽ xác định nguyên nhân và đưa ra giải pháp điều trị cho từng trường hợp cụ thể.
Sử dụng thuốc xổ cũng tiềm ẩn những rủi ro
Thuốc nhuận tràng có thể tương tác với một số loại thuốc kháng sinh, các loại thuốc về tim, xương. Hãy đọc nhãn thuốc cẩn thận và khi không chắc thì bạn phải tham vấn dược sĩ hoặc bác sĩ. Không dùng quá liều trừ phi có chỉ định của bác sĩ.
Nếu bạn bị táo bón do viêm ruột thừa hoặc tắc ruột thì không thể chữa bằng cách dùng thuốc xổ. Làm vậy, có khả năng sẽ bị vỡ ruột, gây hậu quả nghiêm trọng.
Khi bạn sử dụng thuốc xổ liên tục trong nhiều tuần hoặc nhiều tháng, khả năng co thắt tự nhiên của đại tràng bị giảm, khiến tình trạng táo bón nặng thêm. Nếu bạn lỡ bị phụ thuộc thuốc, tức là phải dùng thuốc nhuận tràng mới có thể đi tiêu thì hãy gặp bác sĩ để tìm cách giảm phụ thuộc thuốc và khôi phục nhu động tự nhiên của đại tràng.
Thận trọng khi dùng thuốc xổ cho phụ nữ có thai và trẻ em. Thai phụ cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng loại thuốc này. Thuốc xổ có công dụng tạo khối và thuốc làm mềm phân thường an toàn khi sử dụng trong thai kỳ, nhưng thuốc xổ kích thích nhu động ruột có thể gây hại.
Bạn có thể tham khảo thêm: Dùng thuốc làm mềm phân cho trẻ liệu có an toàn?