Biên dịch: Tâm Nhã
Hiệu đính: Bác sỹ Jonathan Hoàng Lâm
Lời giới thiệu
Bài viết này có sử dụng thông tin được trích dịch từ hai trạng mạng UptoDate (trang web chuyên về thông tin y khoa dành cho các chuyên gia y tế) và WebMD (trang web cung cấp thông tin y khoa tổng quát). Bài viết được hiệu đính bởi Bác sỹ Jonathan Hoàng Lâm, Phó giáo sư Y học Gia đình và Cộng đồng, Trường Y khoa TCU MD Medical School, FT Worth, Texas.
Các bệnh liên quan đến thuốc lá điện tử
Có bốn nguy cơ chính ảnh hưởng sức khỏe có liên quan đến việc sử dụng thuốc lá điện tử hay còn được gọi là vaping: các bệnh về phổi, tim, não và nướu răng.
Ung thư phổi và các bệnh về phổi
Do hít vào chất nicotine hoặc chất tetrahydrocannabinol (THC là chất thường được tìm thấy trong các loại cần sa và gây tác động đến tâm lý) khi sử dụng thuốc lá điện tử, nguy cơ chính vì dùng thuốc lá điện tử có liên quan đến phổi. Các loại dầu được dùng để hút thuốc lá điện tử chứa những hoá chất và kim loại có thể gây tổn hại phổi bao gồm thiết, chì, kẽm, chất tạo mùi hương cùng những hạt siêu mịn khác. Người hút có thể cảm thấy khó thở, ho nhiều tràng, đau ngực, buồn nôn, mệt mỏi, ói mửa và thậm chí bị sốt nếu hút thuốc lá điện tử nhiều. Những trường hợp nghiêm trọng hơn có thể phải nhập viện.
Sự có mặt của Vitamin E acetate tổng hợp được tìm thấy trong nhiều sản phẩm vaping có chứa chất THC là điểm tương đồng trong các trường hợp bị tổn thương phổi có liên quan đến việc sử dụng thuốc lá điện tử hoặc vaping (tên viết tắt tiếng Anh của bệnh này là EVALI) đã được báo cáo cho Trung Tâm Kiểm Soát Và Ngăn Ngừa Dịch Bệnh (CDC). Vitamin E acetate tổng hợp là một chất như mật ong được sử dụng như là phụ gia trong những sản phẩm vaping, và một khi được hít vào thì có thể bám vào phổi gây tổn thương và bệnh.
Một số trong những chất được tìm thấy trong thuốc lá điện tử đã được biết có liên quan đến nguy cơ bị ung thư cao hơn. Những tác hại của chất nicotine, cả trong thời gian ngắn và về lâu dài, là điều đã được xác nhận rõ. Trong thời gian ngắn, chất nicotine có thể gây ra rối loạn giấc ngủ và trạng thái bần thần cũng như các triệu chứng khác như buồn nôn, ói mửa, đau miệng và lưỡi. Trong thời gian dài, chất nicotine, dù thông qua hút thuốc lá điện tử hay thuốc lá điếu, thì vẫn gây ung thư.
Tổn thương não bộ
Dù dưới hình thức thuốc lá thông thường hay thuốc lá điện tử thì nicotine vẫn là chất gây hại, nhất là đối với thanh thiếu niên. Việc sử dụng nicotine có thể gây hại đến những bộ phận của não có chức năng điều khiển tâm trạng, khả năng nhận biết, sự tập trung và kiểm soát hành động. Nicotine ảnh hưởng xấu đến kết cấu của các Xynap (còn được gọi là liên hợp thần kinh), tức là các điểm nối kết giữa các tế bào não. Nhiều thiết bị dùng để hút thuốc lá điện tử còn tạo ra bụi nước trong đó có chứa chì, và chì có thể gây tổn thương não.
Tổn thương xảy ra với tế bào gốc giảm khả năng hồi phục của não từ thời điểm đó cho đến hết đời. Sử dụng thuốc lá điện tử, nhìn theo khía cạnh này, dẫn đến quá trình lão hóa nhanh và khiến cho não bộ dễ mắc những bệnh thoái hóa thần kinh hơn. Việc dùng quá nhiều chất nicotine cũng có thể có ảnh hưởng bất lợi đến sự phát triển của não bộ ở thanh thiếu niên, và quá trình phát triển của não bộ thì kéo dài đến hết tuổi 25.
Bệnh về miệng và nướu
Miệng của bạn có thể là biểu hiện chính cho biết tình trạng sức khỏe tổng quát của cơ thể. Khi các vi khuẩn có lợi và mô trong khoang miệng bị tiêu hủy thì điều này rõ ràng không phải là cách giữ gìn sức khỏe. Chất nicotine (có trong thuốc lá điếu và phần lớn các loại thuốc lá điện tử) có thể làm giảm sự lưu thông của máu và dưỡng chất đến nướu, và những dưỡng chất này là cần thiết để giữ cho nướu khoẻ mạnh. Các mô mạnh khỏe ở nướu một khi bị tổn thương có thể dẫn đến một loạt các bệnh về miệng.
Những bệnh về tim mạch
Hút thuốc lá điện tử có chứa chất nicotine cũng có thể ảnh hưởng sức khoẻ của tim. Nicotine làm tăng huyết áp và tăng hóc-môn adrenaline (tạo hưng phấn trong não), dẫn đến nhịp tim đập nhanh và tăng nguy cơ bị nhồi máu cơ tim. Nguy cơ bị bệnh động mạch vành và các bệnh về tuần hoàn máu do đó cũng tăng cao. Theo những nghiên cứu gần đây, những người hút thuốc lá điện tử có nguy cơ bị nhồi máu cơ tim cao hơn 56% so với những người không hút.
Điều phụ huynh cần biết về thanh thiếu niên và phong trào hút thuốc lá điện tử
Khi các cuộc thăm dò ý kiến được tiến hành vào năm 2018, có khoảng 4 triệu học sinh bậc trung học và dưới trung học nói rằng các em có sử dụng thuốc lá điện tử trong vòng 30 ngày vừa qua. Trong khi hút thuốc lá điện tử (vaping) được cho là ít gây hại hơn hút thuốc lá điếu, vaping vẫn cho thấy có những nguy cơ nhất định trong thời gian ngắn và cả về lâu dài đối với sức khỏe. Đây chính là lý do tại sao việc hiểu rõ về vấn đề hút thuốc lá điện tử (vaping), gồm các sản phẩm vaping và thành phần có trong đó, cũng như việc hiểu rõ vaping có thể gây hậu quả ảnh hưởng đến tính mạng là điều quan trọng đối với các em thanh thiếu niên và phụ huynh.
Các sản phẩm thuốc lá điện tử
Trong khi bất kỳ ai cũng có thể nhận biết một điếu thuốc lá thông thường và mùi khói còn lưu lại khá lâu của nó thì mùi do các sản phẩm vaping tạo ra thường rất ít và đôi khi gần giống như mùi kẹo. Những sản phẩm thuốc lá điện tử dường như nhắm đến thanh thiếu niên với các mùi hương trái cây hoặc hương bạc tươi trẻ giúp che đi mùi vị của chất nicotine hoặc chất THC có trong sản phẩm của họ. Các quảng cáo và mẫu mã trẻ trung của nhiều loại thuốc lá điện tử khác nhau cũng lá một cách thu hút giới trẻ. Thuốc lá điện tử và các thiết bị vaping được sản xuất với nhiều kích thước và kiểu dáng khác nhau, ví dụ như bắt chước giống hệt ổ dĩa USB dùng cho máy tính, giống hình dạng cây bút hoặc là đèn pin với các bộ phận có thể tháo rời.
Các thành phần có trong thuốc lá điện tử
Dù hút thuốc lá điện tử có chất nicotine hoặc chất THC (tetrahydrocannabinol) thì người sử dụng thường không biết hết về các thành phần có trong những sản phẩm họ mua, nhất là nếu mua từ các tiệm bán thuốc lá, từ bạn bè, từ những người bán lẻ hoặc mua qua trang mạng. Sự bộc phát gần đây của những bệnh liên quan về phổi và tổn thương phổi làm hơn 2600 người nhập viện và dẫn đến 60 trường hợp tử vong là có liên quan đến việc phát hiện Vitamin E acetate tổng hợp bám vào phổi. Chất này là một phụ gia được sử dụng trong những loại dầu có chứa THC để pha loãng sản phẩm vaping.
Những triệu chứng của tổn thương phổi có liên quan đến sử dụng thuốc lá điện tử hoặc vaping (tên viết tắt của bệnh này là EVALI) bao gồm: khó thở, ho dai dẳng, đau ngực, tiêu chảy, nôn, buồn nôn và mệt mỏi. Theo Hiệp Hội Nha Khoa Trẻ Em của Hoa Kỳ, vấn đề tăng nguy cơ bị sâu răng, bệnh nướu răng, viêm nướu và mất răng cũng thường gặp dù là do những chất dẫn làm vi khuẩn gây sâu răng bám vào răng và nướu hay là do bị xói mòn răng nướu.
Những thay đổi về hành vi
Người dùng thuốc lá điện tử có thể trải qua những thay đổi đáng chú ý về mặt hành vi bao gồm tâm trạng thất thường và nóng giận trong chốc lát. Một đứa trẻ hoặc thanh thiếu niên trước đây thường hoạt bát có thể bắt đầu biểu lộ những thay đổi bất thường về mặt cảm xúc mà không liên quan gì đến thay đổi nội tiết tố hoặc giai đoạn dậy thì. Những thay đổi khác bao gồm học hành sa sút, biếng ăn hoặc ảnh hưởng cân nặng.
Trò chuyện với con của bạn
Khi biết con bạn đang dùng thuốc lá điện tử, đó là lúc bạn nên nói chuyện với chúng. Việc dạy bảo cho con bạn hiểu về một thói quen nguy hại là điều không dễ dàng. Suy cho cùng thì các em cũng chỉ ở lứa tuổi thanh thiếu niên. Điều cốt lõi là hãy nói rõ và đúng sự thật về việc sử dụng thuốc lá điện tử và những nguy hại của việc này. Điều quan trọng nhất mà các bậc phụ huynh có thể làm là chủ động chuyện trò với con cái đang ở tuổi thanh thiếu niên và chỉ bảo các cháu về những nguy cơ và số liệu thống kê về tình hình sử dụng thuốc lá điện tử. Hãy cho các em biết hút thuốc lá điện tử là điều nguy hiểm vừa mới được biết gần đây và, trong khi một số trong những nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe đã được biết chắc thì vẫn chưa có số liệu cho thấy tình trạng lạm dụng thuốc lá điện tử sẽ có ảnh hưởng nguy hại như thế nào về lâu dài. Các bậc phụ huynh nên trò chuyện với con cái về phương cách làm thế nào để nói “không” với thuốc lá điện tử và làm sao để tránh các tình huống bị hiệu ứng lôi kéo của đám đông.
Thấu hiểu tâm lý của con cái
Phụ huynh khi biết con mình có hút thuốc lá điện tử hay thuốc lá điếu nên tránh những suy nghĩ định kiến và tránh bày tỏ thái độ gay gắt khi nói chuyện với con cái. Lời trách móc hoặc thúc ép gặn hỏi có phải do bạn bè rủ rê hoặc lời nói thiếu tích cực về tương lai học hành cũng như hành động nóng giận như vào phòng riêng lục tìm thuốc lá điện tử có thể làm con bạn cảm thấy lo lắng, hoang mang, ức chế và thậm chí có cảm giác tội lỗi. Những điều này có thể dẫn đến tác động tâm lý không tốt khiến cha mẹ và con cái cách xa nhau. Có một số trường hợp các em ở độ tuổi thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử vì vô tình bị vướng vào thói quen này do một nguyên nhân về mặt tâm lý mà cha mẹ chưa biết, và cách hành xử không phù hợp và không đúng lúc của cha mẹ làm các em có phản ứng bồng bột như bỏ nhà đi hoặc có thể bị trầm cảm.
Để tránh điều đáng tiếc xảy ra, phụ huynh cần trò chuyện nhẹ nhàng và nhẫn nại với con mình để chia sẻ khó khăn, làm các em có cảm giác tin cậy để có thể tâm sự về vấn đề đang trải qua. Các bậc phụ huynh hãy là người bạn hiểu tâm lý của con cái và dần dần giúp các em mạnh dạn kể về những khó khăn của chúng vì như vậy sẽ giúp cha mẹ thấu hiểu được tâm tư con cái và lý do vì sao các em sử dụng thuốc lá điện tử. Tình yêu thương và sự nâng đỡ tinh thần một cách tâm lý sẽ giúp phụ huynh luôn là chỗ dựa tin cậy để con cái tìm đến mỗi khi gặp khó khăn.
Tâm Nhã
(California, tháng 11/2020)