Thông tin này giúp bệnh nhân suy thượng thận hiểu bệnh của mình và biết cách chăm sóc bản thân. Nội dung bao gồm giải thích nguyên nhân gây suy thượng thận và cách kiểm soát. Nếu điều trị không kịp thời, suy thượng thận có thể diễn tiến nặng hơn hoặc dẫn đến tử vong. Hãy trao đổi với bác sĩ và nhân viên y tế để biết cách quản lý bệnh của mình.
Tìm hiểu về tuyến thượng thận.
Cơ thể mỗi người có hai tuyến thượng thận. Mỗi tuyến nằm ngay phía trên mỗi thận. Các tuyến thượng thận tiết ra nhiều hormone cần thiết cho hoạt động bình thường của cơ thể. Bệnh nhân suy thượng thận bị thiếu hormone cortisol và aldosterone. Cortisol chuyển hóa đường và protein thành năng lượng, chống nhiễm trùng và stress (ví dụ: phẫu thuật, bệnh tật). Aldosterone cân bằng lượng muối, nước, kali trong cơ thể.
Kidneys: Thận; Adrenal glands: Tuyến thượng thận
Suy thượng thận là gì?
Suy thượng thận là tình trạng thiếu cortisol. Một số nguyên nhân còn gây thiếu cả aldosterone. Nếu thiếu các hormone này, cơ thể không duy trì các hoạt động sống cơ bản được. Suy thượng thận có thể vĩnh viễn hoặc tạm thời. Nếu suy thượng thận vĩnh viễn, bệnh nhân phải dùng thuốc suốt đời. Nguyên nhân gây suy thượng thận vĩnh viễn thường là:
- Bệnh Addison.
- Tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh (phát hiện từ nhỏ).
- Phẫu thuật cắt toàn bộ tuyến yên.
- Phẫu thuật cắt tuyến thượng thận.
Suy thượng thận tạm thời có thể do một số loại thuốc, nhiễm trùng, phẫu thuật, hoặc sử dụng không đúng thuốc. Nguyên nhân gây suy thượng thận tạm thời thường là:
- Phẫu thuật cắt u tuyến yên
- Cắt u tuyến thượng thận khi u này gây tiết quá nhiều cortisol
- Điều trị hội chứng Cushing bằng các thuốc làm giảm nồng độ cortisol trong máu.
- Sử dụng Corticoid kéo dài.
Dấu hiệu và triệu chứng của suy tuyến thượng thận.
Khi thiếu hormone tuyến thượng thận, bạn cảm thấy không khỏe vì cơ thể không duy trì được các hoạt động sống cơ bản. Các triệu chứng có thể là:
- Mệt mỏi và yếu trên mức bình thường.
- Chóng mặt khi thay đổi tư thế.
- Buồn nôn, nôn, tiêu chảy.
- Ăn không ngon.
- Đau bụng.
- Đau nhức khớp.
Các triệu chứng khác:
- Sụt cân.
- Sạm da.
- Thèm ăn muối.
Nếu có bất kỳ triệu chứng nào kể trên, bạn có nguy cơ suy thượng thận, hãy nhanh chóng đi khám bác sĩ.
Điều trị suy thượng thận.
Muốn kiểm soát suy thượng thận, bạn phải uống thuốc hàng ngày để thay thế hormone bị thiếu. Thuốc ở dạng viên, bạn phải uống đúng liều, đúng số lần trong ngày mà bác sĩ kê toa. Liều này được gọi là liều duy trì. Thuốc thay thế cortisol là glucocorticoid. Viện sức khỏe quốc gia Hoa Kỳ(NIH) khuyến cáo sử dụng hydrocortisone hoặc dexamethasone hoặc prednisone.
Số lần uống thuốc có thể từ 1 – 3 lần/ ngày. Hãy uống thuốc theo đúng hướng dẫn.
Nếu bạn cũng thiếu aldosterone, cơ thể không duy trì đúng lượng natri (muối) và nước. Để thay thế aldosterone, bác sĩ có thể cho bạn dùng fludrocortisone (Florinef). Người lớn uống Florinef dạng viên. Trẻ em khó nuốt thì hòa viên thuốc với nước hoặc nghiền ra. Thỉnh thoảng, bác sĩ có thể kê những viên thuốc muối.
Dùng thuốc này có những tác dụng phụ nào ?
Liều duy trì hydrocortisone hầu như không có tác dụng phụ. Đôi khi, hơi khó chịu trong dạ dày, khắc phục bằng cách uống thuốc trong bữa ăn. Nếu có triệu chứng gì khác, hãy báo với bác sĩ.
Nếu uống liều cao, có thể tăng cân hoặc xuất hiện triệu chứng của hội chứng Cushing.
Tôi cần phải lưu ý điều gì khi bị bệnh?
Có thể có những lúc bạn cảm thấy không được khỏe. Khi bạn cảm thấy mình bị bệnh, hãy xem lại bạn uống thuốc đúng liều và đúng số lần trong ngày chưa. Nếu tình trạng kéo dài hơn ba ngày, hãy đến bác sĩ.
Có những lúc bạn phải uống thuốc với liều cao hơn bình thường.
Khi cơ thể bị stress, hoặc sốt (trên 37.8 độ C), nhiễm trùng, phẫu thuật, ói mửa, hoặc tiêu chảy, tuyến thượng thận bình thường sẽ sản xuất hydrocortisone nhiều hơn. Khi bạn bị như vậy, quan trọng là uống nhiều nước có đường và muối để ngăn mất nước hoặc hạ đường huyết.
Khi bạn bị suy thượng thận, cơ thể không sản xuất được cortisol nhiều hơn để thích ứng với những lúc stress. Cũng giống như bạn phải uống liều duy trì hàng ngày để đáp ứng đủ lượng cortisol cơ bản. Khi bị sốt (trên 37.8 độ C), nhiễm trùng, ói mửa, hoặc tiêu chảy…bạn phải tăng liều glucocorticoid uống hoặc tiêm. Thường là tăng gấp đôi liều hydrocortisone 1-3 ngày, và đến bác sĩ ngay để được hướng dẫn cụ thể.
Lưu ý là bạn chỉ tăng liều khi stress về mặt thể chất và không tăng liều khi chỉ là stress về tinh thần (làm việc căng thẳng, lo lắng, cảm giác cô đơn).
Tôi cần phải làm gì khi bị bệnh nặng đến mức không uống thuốc được ?
Nếu bị bệnh nặng hoặc khi nôn không thể uống được, bạn phải tiêm glucocorticoid. Bạn hoặc người thân cần biết cách tiêm.
Hình bên dưới chỉ vị trí tiêm thuốc hydrocortisone và Florinef. Nếu đến mức bạn cảm thấy cần đến thuốc tiêm, tiêm thuốc ngay và sau đó phải đến bác sĩ hoặc bệnh viện gần nhất.
Sau khi khỏe lại thì liều thuốc dùng sẽ như thế nào?
Sau khi hết bệnh và không còn các triệu chứng (ví dụ, sốt, nôn mửa, tiêu chảy), thường thì bạn có thể quay trở lại liều lượng ban đầu. Tuy nhiên, bạn cũng nên tham khảo ý kiến của bác sĩ về điều này.
Cách tiêm thuốc.
Tiêm Glucocorticoid vào chỗ có nhiều cơ bắp. Khi bạn tự tiêm, vị trí tiêm dễ nhất và tốt nhất là ở đùi, cùng bên với tay thuận (ví dụ, tiêm vào đùi phải nếu bạn thuận tay phải).
Người lớn luôn phải mang theo thuốc tiêm. Nếu bạn có con nhỏ bị suy thượng thận, bạn hoặc người chăm sóc trẻ phải luôn mang theo thuốc. Nếu các con đang ở trường, y tá trường phải biết về bệnh của con bạn và biết tiêm glucocorticoid cho con bạn khi cần thiết.
| Cách tiêm hydrocortisone | |
| 1. Rửa tay. 2. Soạn dụng cụ. | |
| 3. Trộn thuốc bằng cách đẩy xuống ở phần đầu lọ thuốc để nút chai mở ra. | |
| 4. Lắc đều lọ thuốc. 5. Dùng cồn lau sạch nắp cao su trên lọ thuốc | |
| 6. Mở nắp kim tiêm. Đâm kim vào lọ thuốc. | |
| 7. Rút thuốc. Người lớn rút hết lọ. Trẻ em rút theo liều bác sĩ kê toa. 8. Đậy nắp kim tiêm. | |
| 9. Chọn vị trí tiêm: để tiêm an toàn, hãy làm quen với cơ thể bạn. Bộc lộ đùi. Kẻ 1 đường tưởng tượng chia đùi làm 2 phần bằng nhau theo chiều dọc. Phần phía ngoài là vị trí tiêm. Bây giờ, hãy tưởng tượng đùi được chia làm 3 phần bằng nhau, từ gối đến háng. Phần phía ngoài của 1/3 trong là vị trí tiêm. | |
| 10. Dùng cồn sát trùng vị trí tiêm. | |
| 11. Tháo nắp kim. Cách cầm ống tiêm giống như cầm phi tiêu. | |
| 12. Dùng ngón cái và ngón 2, 3 ấn xuống nhẹ nhàng và căng da ra. | |
| 13. Đâm kim thẳng đứng một góc 90 độ vào vị trí tiêm | |
| 14. Giữ kim tại chỗ. Kéo ngược pít-tông lên để kiểm tra có đâm vào mạch máu lớn không. Nếu có máu trong kim tiêm thì hãy rút kim tiêm ra và bỏ đi. Nếu bạn chỉ có một liều thuốc duy nhất, đành phải dùng lại liều thuốc này vì đây là trường hợp khẩn cấp. Nếu còn lọ thuốc khác, hãy chuẩn bị kim tiêm và lọ thuốc, và tiêm nhẹ nhàng vào vị trí khác. | |
| 15. Sau khi tiêm thuốc, hãy đặt bông gòn hoặc gạc vào gần cây kim, và rút kim ra nhanh. 16. Xoa bóp nhẹ chỗ tiêm. 17. Đặt ống tiêm và kim tiêm vào bình cứng và khó vỡ (ví dụ như bình đựng cà phê có nắp đậy) trước khi tiêu hủy. Gọi bác sĩ. |
Những thông tin cần biết khác về suy thượng thận
Bạn có thể kiểm soát bệnh của mình bằng cách:
- Tìm hiểu về bệnh của mình.
- Uống thuốc mỗi ngày.
- Nhận biết các dấu hiệu về bệnh và tự chăm sóc cho chính mình.
- Thường xuyên tái khám kiểm tra sức khỏe.
- Luôn đeo vòng tay y tế Medic-Alert
Nếu làm theo các hướng dẫn này và hướng dẫn của nhân viên y tế, bạn sẽ có cuộc sống chất lượng. Chỉ bạn mới có thể chăm sóc chính mình.
Thuật ngữ
Bệnh Addison. Tuyến thượng thận tiết ra không đủ các hormone.
Tuyến thượng thận. Có hai tuyến, mỗi tuyến nằm ngay phía trên mỗi thận, tiết ra cortisol và hormone thiết yếu khác.
Aldosterone. Hormone do tuyến thượng thận tiết ra, có vai trò điều hòa lượng muối, kali, và nước trong cơ thể.
Tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh. Thiếu hụt hormon thượng thận ngay từ khi sinh ra.
Cortisol. Hormone do tuyến thượng thận tiết ra, có vai trò điều hòa chuyển hóa carbohydrate và protein.
Bệnh Cushing. U tuyến yên làm sản xuất quá nhiều ACTH và gây ra hội chứng Cushing.
Hội chứng Cushing. Tuyến thượng thận sản xuất quá nhiều cortisol
Glucocorticoid. Hormone do vỏ tuyến thượng thận tiết ra, tham gia chuyển hóa carbohydrate, protein, chất béo và có đặc tính chống viêm.
Hydrocortisone. Một dạng của cortisol. Đây là thuốc thay thế cortisol trong cơ thể.
Phẫu thuật qua xoang bướm. Phẫu thuật thần kinh cao cấp cắt u tuyến yên.
Tài liệu tham khảo
http://www.cc.nih.gov/ccc/patient_education/pepubs/mngadrins.pdf