Bệnh tiêu chảy là một rối loạn tiêu hóa phổ biến, mỗi người có thể gặp phải tình trạng này ít nhất vài lần mỗi năm. Căn bệnh này có thể lây lan nhanh và bùng thành dịch lớn, đặc biệt ở khu vực dân cư đông đúc và sử dụng chung nguồn thực phẩm, nước uống. Thời điểm dễ bùng phát bệnh là mùa hè, khi thời tiết nóng ẩm tạo điều kiện cho các mầm bệnh phát triển.
Để hiểu rõ hơn về các triệu chứng, nguyên nhân gây bệnh, làm sao để chẩn đoán và điều trị hay phòng ngừa tình trạng này, mời bạn đọc tiếp bài viết dưới đây.
Bệnh tiêu chảy là gì?
Tiêu chảy là tình trạng đi ngoài ra phân lỏng với tần suất bằng hoặc nhiều hơn 3 lần trong một ngày.
Tiêu chảy cấp là tình trạng tiêu chảy kéo dài trong một thời gian ngắn, trong khoảng 1–2 ngày hay có thể hơn và thường tự hết. Đa số mọi người thường gặp phải loại tiêu chảy này.
Nếu tiêu chảy kéo dài hơn một vài ngày thì đó có thể là dấu hiệu của một vấn đề sức khỏe khác nghiêm trọng hơn. Khi tình trạng này kéo dài ít nhất 4 tuần thì được gọi là tiêu chảy mạn tính và có khả năng là triệu chứng của một bệnh lý mạn tính khác. Các triệu chứng tiêu chảy mạn tính có thể liên tục hoặc xuất hiện rồi tự biến mất.
Các dấu hiệu và triệu chứng bệnh tiêu chảy
Phần lớn trường hợp gặp phải các triệu chứng bệnh tiêu chảy cấp như sau:
- Đi ngoài phân lỏng như nước
- Đau quặn bụng
- Sốt
- Có máu trong phân
- Có chất nhầy trong phân
- Phân nổi trên nước
- Buồn nôn
- Có cảm giác cần phải đi vệ sinh gấp
Khi nào bạn cần đến gặp bác sĩ?
Đối với người lớn, bạn cần đến gặp bác sĩ nếu:
- Tình trạng tiêu chảy kéo dài nhiều ngày
- Có dấu hiệu mất nước như khô miệng, khát nước, khô mắt, tiểu ít, hạ huyết áp
- Đau bụng hoặc đau trực tràng dữ dội
- Phân có máu hoặc có màu đen
- Sốt cao hơn 39ºC
Ở trẻ em, đặc biệt là trẻ nhỏ, tiêu chảy có thể gây mất nước nhanh chóng. Do đó, bạn cần đưa trẻ đến bệnh viện gần nhất ngay nếu thấy các triệu chứng không cải thiện trong vòng 24 giờ hoặc trẻ có các biểu hiện:
- Dần trở nên mất nước rõ hơn
- Sốt cao hơn 39ºC
- Phân có máu hoặc có màu đen
Nguyên nhân bệnh tiêu chảy là gì?
Các nguyên nhân tiêu chảy phổ biến là:
- Nhiễm vi khuẩn từ thực phẩm hoặc nước bị ô nhiễm.
- Nhiễm virus như virus cúm, norovirus hay rotavirus. Trong đó, rotavirus là nguyên nhân phổ biến gây tiêu chảy cấp ở trẻ em.
- Nhiễm ký sinh trùng từ thức ăn hoặc nước uống.
- Sử dụng một số thuốc như kháng sinh, thuốc trị ung thư, thuốc kháng axit có chứa magie…
- Không dung nạp hoặc nhạy cảm với một số loại thực phẩm, ví dụ như không dung nạp đường lactose, bệnh Celiac.
- Các bệnh lý ảnh hưởng đến dạ dày, ruột non hay đại tràng như bệnh Crohn.
- Có vấn đề trong chức năng hoạt động của đại tràng, như hội chứng ruột kích thích.
Một số người có thể bị tiêu chảy sau khi phẫu thuật dạ dày vì đôi khi phẫu thuật có thể khiến thức ăn di chuyển qua đường tiêu hóa nhanh hơn bình thường.
Một số trường hợp, nguyên nhân tiêu chảy không được tìm thấy. Nếu tình trạng này tự khỏi trong vòng một vài ngày thì không cần thiết phải tìm ra nguyên nhân.
Xem sơ đồ giải phẫu bệnh Tiêu chảy để hiểu rõ hơn
Những đối tượng có nguy cơ cao bị tiêu chảy
Mọi người ở mọi độ tuổi đều có thể gặp phải tình trạng rối loạn tiêu hóa này. Những người thường đi du lịch đến các nước đang phát triển có nguy cơ bị tiêu chảy du lịch do ăn phải những thực phẩm hay uống nước nhiễm tác nhân gây bệnh.
Những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiêu chảy gồm:
- Ăn uống và sống gần với người bị tiêu chảy và không áp dụng các biện pháp phòng bệnh
- Sống tại những khu vực sử dụng nhà tiêu không hợp vệ sinh, đổ thẳng phân ra cống, mương, ao, hồ, sông, suối…
- Sử dụng nguồn nước bị ô nhiễm
- Có tập quán ăn uống không hợp vệ sinh, hay ăn rau sống, thủy hải sản chưa nấu chín kỹ
- Sử dụng phân tươi hoặc phân chưa được xử lý đảm bảo vệ sinh trong trồng trọt
- Sống tại khu vực bị ngập lụt và sau ngập lụt…
Bạn có thể quan tâm: “5 loại thực phẩm gây tiêu chảy“.
Cách chẩn đoán bệnh tiêu chảy
Sau khi nghe mô tả về các triệu chứng mà bạn đang gặp phải, bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám sức khỏe, hỏi về các loại thuốc bạn đang sử dụng và có thể yêu cầu thực hiện một vài xét nghiệm để xác định nguyên nhân gây bệnh. Các xét nghiệm đó gồm:
- Xét nghiệm máu. Xét nghiệm công thức máu toàn phần (CBC) có thể giúp cho thấy tác nhân gây ra tiêu chảy.
- Xét nghiệm phân. Bạn có thể cần lấy mẫu phân theo hướng dẫn để bác sĩ kiểm tra dưới kính hiển vi và tìm các loại vi khuẩn hay ký sinh trùng gây ra bệnh.
- Nội soi đại tràng. Bác sĩ sẽ dùng một ống mảnh, dài, có gắn đèn và máy thu hình nhỏ ở đầu để luồn vào trong trực tràng đến đại tràng. Từ đó, hình ảnh bên trong của cơ quan này được ghi lại và cho phép bác sĩ nhìn thấy những tổn thương tại đây. Ống nội soi cũng được trang bị một dụng cụ có thể giúp lấy một mẫu mô nhỏ (sinh thiết) từ đại tràng ra ngoài để kiểm tra trong phòng thí nghiệm.
Các cách điều trị bệnh tiêu chảy
Hầu hết trường hợp tiêu chảy đều tự khỏi trong vòng một vài ngày mà không cần can thiệp điều trị bằng thuốc. Nếu bạn đã thử các cách khắc phục tại nhà mà không thấy hiệu quả, hãy đến gặp bác sĩ để được kiểm tra và hướng dẫn điều trị.
Bù nước và điện giải
Đây là điều đầu tiên bạn cần thực hiện khi bị tiêu chảy kể cả ở người lớn hay trẻ em. Đối với người lớn, bạn có thể uống nước trái cây hay pha bột thuốc bổ sung nước và điện giải (như oresol). Nếu không thể uống nước do gây ra cảm giác buồn nôn hay đau dạ dày, bạn có thể cần được truyền dịch qua tĩnh mạch.
Đối với trẻ em, bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ để sử dụng các dung dịch bù nước và điện giải đúng cách để ngăn ngừa tình trạng mất nước xảy ra.
Thuốc kháng sinh
Trường hợp bệnh tiêu chảy được xác định là do vi khuẩn hoặc ký sinh trùng gây ra, thuốc kháng sinh có thể giúp điều trị hiệu quả. Tuy nhiên, nếu nguyên nhân gây bệnh là virus thì kháng sinh sẽ không có tác dụng.
Điều chỉnh các thuốc đang sử dụng
Nếu nhận thấy một loại thuốc kháng sinh mà bạn đang sử dụng chính là nguyên nhân gây tiêu chảy, bác sĩ có thể giảm liều dùng xuống hoặc thay đổi sang loại thuốc khác để giúp chấm dứt tác dụng phụ này.
Điều trị các bệnh lý gây ra tiêu chảy
Trường hợp tiêu chảy là triệu chứng của một bệnh lý khác, chẳng hạn như viêm ruột, bác sĩ sẽ phải tìm cách điều trị vấn đề đó trước.
Các biện pháp tại nhà giúp giảm nhẹ triệu chứng tiêu chảy
Để đối phó và giảm nhẹ các triệu chứng cho đến khi rối loạn tiêu hóa này hết hoàn toàn, bạn có thể thử áp dụng các cách sau:
- Uống nhiều nước, nước trái cây hay nước hầm canh. Tránh uống thức uống có caffeine hay cồn.
- Ăn các thực phẩm có kết cấu hơi rắn và hạn chế ăn nhiều chất xơ cho đến khi nhu động ruột trở về bình thường. Hãy thử ăn các loại bánh quy, bánh nướng, trứng gà, thịt gà và cơm.
- Tránh ăn các thực phẩm từ sữa, giàu chất béo hay giàu chất xơ trong vài ngày.
- Sử dụng một số thuốc cầm tiêu chảy không kê đơn như loperamid, bismuth subsalicylate có thể giúp giảm số lần đi ngoài và kiểm soát một số triệu chứng nghiêm trọng.
Tuy nhiên, một số trường hợp tiêu chảy do vi khuẩn và ký sinh trùng gây ra có thể trở nên tệ hơn khi dùng thuốc cầm tiêu chảy. Lý do là vì loại thuốc này ngăn cho cơ thể đào thải những tác nhân gây bệnh này ra ngoài. Hơn nữa, các thuốc này không phải lúc nào cũng có thể sử dụng an toàn cho trẻ em. Do đó, bạn cần hỏi kỹ bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi muốn dùng các thuốc cầm tiêu chảy.
Ngoài ra, bạn có thể cân nhắc dùng thêm men vi sinh để khôi phục lại sự cân bằng của hệ vi khuẩn đường ruột. Tuy nhiên, cách này chưa chắc có thể giúp cải thiện triệu chứng tiêu chảy.
Những biến chứng do bệnh tiêu chảy
Biến chứng đáng lo ngại nhất của tiêu chảy là mất nước. Tình trạng đó có thể gây đe dọa đến tính mạng nếu không được điều trị kịp thời. Mất nước đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ em, người cao tuổi và những người có hệ miễn dịch yếu.
Nếu thấy có dấu hiệu mất nước nghiêm trọng, bạn cần đến bệnh viện gần nhất ngay lập tức.
Dấu hiệu mất nước ở người lớn gồm:
- Cảm thấy khát nước quá mức
- Khô miệng hoặc khô da
- Tiểu ít hoặc vô niệu
- Hoa mắt, chóng mặt
- Mệt mỏi
- Nước tiểu sẫm màu
Các dấu hiệu mất nước ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ gồm:
- Tã không ướt trong hơn 3 giờ
- Khô miệng và lưỡi
- Sốt cao (39ºC)
- Khóc nhưng không có nước mắt
- Buồn ngủ, không có phản xạ hoặc khó chịu, quấy khóc
- Lõm da ở vùng bụng, mắt hoặc má
Các cách giúp phòng ngừa bệnh tiêu chảy
Rửa tay thường xuyên và đúng cách là phương pháp phòng ngừa sự lây lan của tác nhân gây tiêu chảy hiệu quả nhất. Bạn nên tập các thói quen sau:
- Rửa tay trước và sau khi chuẩn bị thức ăn, sử dụng nhà vệ sinh, thay tã cho trẻ nhỏ, hắt hơi, ho hay xì mũi.
- Rửa tay với xà phòng và nước trong ít nhất 20 giây.
- Nếu không có sẵn xà phòng và nước, bạn có thể dùng dung dịch rửa tay khô có gốc cồn với độ cồn ít nhất là 60º.
Tiêu chảy du lịch cũng thường xảy ra khi bạn đi đến những quốc gia/vùng lãnh thổ có điều kiện vệ sinh kém và ăn những thực phẩm bị nhiễm khuẩn, ký sinh trùng hay virus. Tránh ăn thực phẩm chưa được nấu chín hay các sản phẩm từ sữa tươi. Hãy luôn đảm bảo quy tắc “ăn chín, uống sôi” để hạn chế bị tiêu chảy hay nhiễm trùng đường ruột.