Cây bồ công anh là loài thực vật khá gần gũi và thân quen với nhiều người bởi sự có mặt ở hầu hết mọi nơi. Thực tế, khá nhiều người lầm tưởng đây chỉ là giống cỏ dại ven đường mà không hề biết cả rễ, thân, lá và hoa bồ công anh là nguyên liệu trong những bài thuốc cổ phương để giải quyết nhiều vấn đề sức khỏe khác nhau. Bài viết sau đây sẽ giúp bạn đọc có cái nhìn rõ nét hơn về loại cây này.
Bồ công anh là loại thực vật khá phổ biến ở châu Á nói chung và Việt Nam nói riêng. Tuy nhiên, mức độ đa dạng của loại thực vật này khá rộng rãi và không phải ai cũng biết. Bồ công anh có tên khoa học là Lactuca indica L, được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau như rau bồ cóc, diếp dại, diếp hoang, mũi mác, mót mét, diếp trời, rau mũi cày. Mời bạn cùng điểm qua các loại bồ công anh, cũng như những tác dụng tuyệt vời mà loài thực vật này mang lại nhé!
Phân loại bồ công anh
Một số loại thường gặp ở Việt Nam: bồ công anh màu vàng, màu trắng, màu tím. Ngoài ra còn các loại khác như: Bồ công anh Trung Quốc, cây Chỉ thiên và các tên gọi khác.
1. Cây bồ công anh Việt Nam
Loại hoa bồ công anh này có tên khoa học là Lactuca indica L, thuộc họ cúc (Asteraceae) và chi rau riếp (Lactuca). Cây còn được gọi với nhiều tên gọi khác nhau như diếp hoang, diếp trời, diếp dại, cây rau bồ cóc, múi mác, rau mũi cày… mọc hoang phổ biến ở các tỉnh phía Bắc và Bắc Trung bộ hoặc những khu vực có đất đai ẩm ướt, vườn, ven đường hoặc các bãi sông.
Loại này thân cao tầm 60 đến 100cm, lá hình mũi mác, lá mỏng nhăn nheo, gần như không có cuống, mặt trên lá có màu nâu sẫm, mặt dưới màu nâu nhạt, mép lá có răng cưa thưa. Thân cây thẳng, đường kính 0,2cm, có mấu mang lá, thường thu hoạch vào tháng 5–7, bộ phận được dùng chủ yếu là lá và cành.
2. Cây bồ công anh Trung Quốc
Bồ công anh Trung Quốc là loại được dùng rộng rãi ở nước ta, tên khoa học của nó là Taraxacum officianle cũng thuộc họ Cúc (Asteraceae), chi Taraxacum G. H. Weber ex Wigg, trong dân gian còn gọi là loại bồ công anh lùn. Cây này thường mọc hoang nhiều và có trồng ở một vài nơi ở nước ta, được các nhà khoa học nghiên cứu chứng minh có tác dụng chữa bệnh, rất tốt cho sức khỏe.
Đặc điểm nhận biết cây hoa bồ công anh lùn: Thân rất ngắn, chỉ dao động từ 40 đến 60cm, lá cây mọc trực tiếp từ rễ lên, lá đơn, mọc chụm ở gốc thành hình hoa thị, lá có màu xanh lục, mặt trên đậm hơn mặt dưới, các lá mọc bên ngoài thì cong xuống còn lá mọc ở giữa thì mọc thẳng lên, lá dài tầm 15–30cm, rộng 4–6cm, cuống lá dẹp, mặt trên phẳng mặt, mép lá có xé răng cưa to nhỏ khác nhau giống như bị xé rách.
Rễ cây hình trụ, mọc đâm thẳng xuống đất, hoa mọc ở trên cùng, có màu vàng, khi hoa già thì thu lấy hạt. Quả màu nâu đen, có hình bầu dục thuôn hẹp, dài 0,3 đến 0,4 cm. Tất cả các bộ phận của cây đều dùng làm thuốc chữa bệnh như rễ, lá, thân và hoa.
3. Cây chỉ thiên
Loại cây này cũng được gọi là cây bồ công anh có tên khoa học là Elephantopus scarber L, thuộc họ Cúc (Asteraceae). Tuy nhiên, nó lại không có tác dụng chữa bệnh. Người ta còn gọi cây này là cây thổi lửa, cây cỏ lưỡi chó, cỏ lưỡi mèo, dân tộc Thái gọi là co tát nai, dân tộc Tày gọi là nhả đản, nhiều thầy lang thì gọi là thiền hồ nam, theo một số sách Trung Quốc thì gọi đây là cây thiên giới tháu, suy hỏa căn hoặc khổ địa đàm… Cây thường phân bố và mọc nhiều ở các tỉnh phía Nam.
Mặc dù cả 3 loại trên đều có thể sử dụng làm rau, làm trà hoặc cây thuốc nhưng do dược tính của mỗi loại khác nhau nên người bệnh cần thận trọng khi sử dụng. Lưu ý chỉ nên dùng loại bồ công anh lùn đã được khoa học nghiên cứu và chứng minh, vừa tốt cho sức khỏe lại vừa giúp điều trị bệnh rất hiệu quả.
10 tác dụng chữa bệnh của cây hoa bồ công anh
Loại bồ công anh được chứng minh là có tác dụng chữa bệnh được gọi cụ thể với cái tên là bồ công anh Trung Quốc hay còn được gọi là bồ công anh lùn. Loại này xuất hiện nhiều ở các núi cao nhưng hiện nay đang được trồng nhiều ở các vùng khác để làm thuốc chữa bệnh.
Các nhà nghiên cứu cho rằng bồ công anh có thành phần dinh dưỡng nhiều hơn hẳn so với nhiều loại rau khác như rau dền, rau diếp và các loại rau thơm khác. Các loại vitamin và chất khoáng như: Sodium, magie, sắt, vitamin A, vitamin B, vitamin C, tinh bột, chất béo đều có trong loại thực vật này. Vì vậy nhiều gia đình cũng như bác sĩ đã tận dụng lợi ích của bồ công anh để chữa trị và phòng chống bệnh tật.
Dưới đây là một số tác dụng chữa bệnh tiêu biểu của cây mà bạn nên biết:
1. Tác dụng bảo vệ xương của bồ công anh
Canxi là yếu tố quan trọng cấu thành nên xương và răng, đồng thời tham gia vào quá trình dẫn truyền thần kinh, đông máu, điều hòa hormone và co thắt cơ. Theo đó, bồ công anh là nguồn cung cấp khoáng chất này rất dồi dào. Thống kê loại thực vật này có thể mang lại 10% nhu cầu canxi khuyến nghị trong ngày cho bạn.
Ngoài canxi, bồ công anh còn sở hữu nhiều chất chống oxy hóa, điển hình là vitamin C và luteolin. Do vậy, việc uống trà hay ăn lá bồ công anh có thể giúp bảo vệ xương khỏi tác hại của gốc tự do, đồng thời ngăn ngừa sâu răng, chứng co thắt cơ, cao huyết áp và thiếu hụt canxi.
2. Là nguồn cung cấp vitamin K dồi dào
Vitamin K là loại vitamin tan trong dầu vô cùng thiết yếu với cơ thể, bởi nó đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe xương khớp và tim mạch. Điều đáng ngạc nhiên là bồ công anh cung cấp khoảng 500% giá trị vitamin K hằng ngày cho cơ thể. Do đó, việc tiêu thụ loài thực vật này hoàn toàn là phương thức hữu hiệu giúp ngăn ngừa việc thiếu hụt vitamin K. Nói thêm là dưỡng chất này còn nổi bật với lợi ích chống đông máu. Ngoài ra, nó còn giữ vai trò đảm bảo chức năng của não bộ và thúc đẩy hoạt động trao đổi chất.
Không những thế, vitamin K còn giúp cải thiện sức khỏe xương khớp và giảm nguy cơ gãy xương, đặc biệt với đối tượng là phụ nữ hậu mãn kinh và bị loãng xương.
Vitamin K cũng có ích cho thời kỳ kinh nguyệt nhờ khả năng đông máu. Gần đây, dưỡng chất này còn được chú ý nhờ các đặc tính trong điều trị ung thư, các nhà khoa học nhận thấy việc bổ sung vitamin K giúp giảm nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt, dạ dày, kết tràng, mũi và miệng. Theo đó, một nghiên cứu được tiến hành với hơn 7.000 đối tượng tham gia vào năm 2014 cho thấy vitamin K giúp hạn chế đáng kể nguy cơ ung thư và tử vong do các bệnh lý tim mạch.
3. Cây bồ công anh giúp thanh lọc gan
Gan có chức năng sản xuất mật giúp enzyme phân tách chất béo trong cơ thể thành axit béo, ngoài ra còn đảm nhiệm vai trò lọc và giải độc máu. Gan còn giúp phân tách và dự trữ axit amino, tổng hợp và chuyển hóa cholesterol và chất béo, dự trữ glucozo, giữ cho các cơ quan bên trong hoạt động đúng. Vitamin và chất dinh dưỡng có trong bồ công anh giúp lọc gan và giúp gan hoạt động hiệu quả.
Bên cạnh đó, bồ công anh giúp hệ tiêu hóa hoạt động tốt do khả năng duy trì lượng mật phù hợp. Bồ công anh giúp bổ sung vitamin C, giảm sưng, hấp thụ chất khoáng tốt hơn và ngăn ngừa phát triển các loại bệnh.
4. Chữa trị bệnh tiểu đường
Trà bồ công anh giúp bệnh nhân tiểu đường kích thích quá trình sản sinh insulin trong tủy và giữ lượng đường trong máu ở mức thấp. Nếu tụy không sản sinh đủ lượng insulin cần thiết hay các tế bào không xử lý insulin đúng cách sẽ gây ra bệnh tiểu đường. Ngoài ra, nếu glucose không được dùng phù hợp thì sẽ tích tụ trong dòng máu và gây lượng đường hay glucose trong máu tăng cao.
Để chống lại bệnh tiểu đường, bạn có thể dùng trà bồ công anh để loại bỏ lượng đường dư thừa trong cơ thể.
5. Tác dụng chống nhiễm trùng da của cây bồ công anh
Nhiễm trùng da do vết thương hay vết cắt có thể gây ra nhiều biến chứng quan trọng. Do vậy, chúng ta cần phòng ngừa tình trạng này bằng các phương pháp khử trùng, trong đó có cả việc sử dụng bồ công anh. Phần sáp lỏng xuất hiện khi bạn chạm vào thân của cây bồ công anh được chứng minh là có tác dụng sát trùng, trừ sâu và diệt nấm, loại bỏ vi khuẩn trên làn da. Ngoài ra, bạn có thể dùng sáp bồ công anh để giảm ngứa hay kích thích do chàm, bệnh ecpet mảng tròn, vảy nến và nhiễm trùng da.
6. Giàu chất chống oxy hóa
Một trong những lợi ích quan trọng khác của bồ công anh là chứa nhiều chất chống oxy hóa. Thành phần này giúp ngăn ngừa các loại tổn thương tế bào, đặc biệt là các tổn thương do gốc tự do gây ra. Cơ thể sử dụng chất chống oxy hóa để đánh bại sự phá hủy gốc tự do, gây nhiều nguy hiểm cho mô cơ thể và liên kết với ung thư cũng như lão hóa nhanh.
May mắn thay, bồ công anh giúp cơ thể tránh tổn thương tế bào do gốc tự do. Thực tế, một nghiên cứu tiến hành vào năm 2011 của Đại học Windsor Canada cho thấy rễ bồ công anh giúp tiêu diệt các loại ung thư khác nhau do khả năng chống lại sự phá hủy gốc tự do.
7. Cung cấp nhiều chất xơ
Bồ công anh chứa nhiều chất xơ, giúp hệ tiêu hóa và sức khỏe ruột khỏe mạnh. Chất xơ giúp vận chuyển thức ăn qua đường tiêu hóa, giúp tối ưu quá trình hoạt động. Chất xơ có tác dụng chống táo bón vì khi vào ruột chất xơ hút nhiều dịch, tăng khối lượng của phân và kích thích để tống phân ra ngoài.
Ngoài ra, chế độ ăn giàu chất xơ giúp giảm nguy cơ béo phì, đau tim, tiểu đường, các loại ung thư, phòng ngừa bệnh tim, hội chứng ruột kích thích và sỏi thận. Một vài nghiên cứu cho thấy phụ nữ mãn kinh hay tiền kinh nguyệt có thể giảm các triệu chứng bằng cách ăn nhiều chất xơ.
8. Dồi dào nguồn vitamin A
Vitamin A đóng vai trò quan trọng giúp duy trì đôi mắt khỏe mạnh, chức năng thần kinh và sức khỏe da. Vitamin A là chất chống oxy hóa, giúp giảm sưng bằng cách chống lại sự phá hủy gốc tự do. Một ly trà bồ công anh chứa 100% giá trị vitamin A hằng ngày, vì vậy bạn có thể ngừa lão hóa nhanh, viêm đường hô hấp hay cải thiện mắt bằng một ly trà hằng ngày.
Vitamin A còn hỗ trợ hệ miễn dịch, cải thiện sức khỏe da và ngăn ngừa ung thư. Với phụ nữ mang thai, hấp thu đủ vitamin A là rất cần thiết, đặc biệt trong tháng thứ ba. Phụ nữ mang thai có thể mất thị giác vào ban đêm nếu thiếu vitamin A. Vì vậy, bổ sung vitamin A là điều cần thiết trong quá trình mang thai.
9. Tác dụng lợi tiểu của bồ công anh
Rễ cây bồ công anh giúp lợi tiểu tự nhiên, thúc đẩy quá trình thải độc của gan. Ngoài ra, loại thực vật này còn giúp hỗ trợ hệ miễn dịch, duy trì lượng đường trong máu ổn định, giảm ợ nóng và các vấn đề tiêu hóa khác.
Bồ công anh giúp giảm axit uric và kích thích quá trình sản xuất nước tiểu, chống nhiễm khuẩn trong đường tiêu hóa rất tốt và có lợi cho cơ quan sinh sản.
Ngoài ra, đối với các bệnh nhân có nguy cơ ung thư bàng quang, việc sử dụng bồ công anh thường xuyên giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh vì tác dụng lợi tiểu của loài thực vật này. Lượng nước tiểu được bài tiết ra tăng sẽ giúp loại bỏ chất độc hại bên trong cơ thể và không tích tụ ở bàng quang, từ đó giảm nguy cơ ung thư.
10. Ngăn ngừa nhiễm trùng đường tiết niệu
Trà bồ công anh giúp ngăn ngừa nhiễm trùng đường tiết niệu cũng như các chứng rối loạn bàng quang, các vấn đề ở thận và nang ở cơ quan sinh sản.
Ngoài ra, uống hỗn hợp rễ và lá cây bồ công anh cùng với một loại thảo dược khác gọi là uva ursi sẽ giúp giảm nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ. Sự kết hợp này là do khả năng tiêu diệt vi khuẩn của thảo dược uva ursi và tác dụng lợi tiểu, chống viêm của bồ công anh.
Cách chế biến với cây bồ công anh
Trong thực đơn hàng ngày, bồ công anh còn được dùng để làm rau thơm xắt nhuyễn hoặc nấu chín để giảm vị đắng. Bên cạnh đó, còn có rất nhiều cách khác để thêm bồ công anh vào thực đơn hằng ngày của bạn như:
Nấu trà với rễ hoặc hoa bồ công anh
Một trong những cách tốt để dùng cây bồ công anh là pha trà. Hãy thử học cách chế biến hai loại trà từ bồ công anh. Các công thức này sẽ mang lại cho bạn một món trà không chỉ mang hương vị thơm ngon mà còn có sự tinh tế sang trọng trong từng tách trà nóng hổi.
Trà hoa bồ công anh
Nguyên liệu
- 8 bông hoa bồ công anh
- 360 ml nước sôi
- Mật ong hoặc đường tùy khẩu vị
Cách chế biến
- Rót nước sôi ngập hoa và đậy kín khoảng 5 phút.
- Thêm chút mật ong hoặc đường. Bạn nên ưu tiên sử dụng mật ong vì mật tốt cho sức khỏe hơn đường nhé.
Trà rễ cây bồ công anh
Nguyên liệu
- 30g rễ bồ công anh khô
- 5g gừng thái lát
- 1 hạt thảo quả
- 360 ml nước
- Mật ong hoặc đường tùy khẩu vị
Cách chế biến
- Trộn tất cả nguyên liệu trên (trừ đường hay mật ong) và đem đun sôi khoảng 5 – 10 phút.
- Sau đó, bạn lọc lấy nước, thêm đường hoặc mật ong để uống.
Chỉ với công thức đơn giản như vậy là bạn sẽ có được những tách trà thơm ngon sẵn sàng để thưởng thức, rất phù hợp cho những buổi nói chuyện cùng bạn bè ngay tại nhà.
Nướng rễ bồ công anh làm nước uống
Ngoài ra, bạn có thể nướng rễ cây để làm nước uống buổi sáng thay cà phê. Sau khi rửa sạch, hãy xắt nhỏ phần rễ và nướng ở nhiệt độ 300 độ trong vòng hai giờ. Sau đó, ngâm trong nước sôi khoảng 10 phút trước khi uống. Bên cạnh đó, bạn có thể tận dụng khả năng giải độc của bồ công anh bằng cách dùng rễ của cây để thúc đẩy quá trình hoạt động của gan và cải thiện chức năng hệ miễn dịch.
Dùng bồ công anh làm nước sốt
Bạn có thể dùng cây bồ công anh làm nước sốt và kết hợp với ngò. Cả hai loại này đều giàu chất chống oxy hóa chống gốc tự do, hỗ trợ cơ thể giải độc và có đặc tính kháng siêu vi.
Dùng làm nguyên liệu món salad
Bạn có thể thêm bồ công anh vào món rau trộn vì loại này đôi khi có vị đắng, khá phù hợp để hòa trộn với các loại rau củ khác. Bạn có thể trộn chung với bông cải xanh để tạo một món ăn ngon miệng. Cả hai loại thực vật trên đều chứa nhiều chất xơ và vitamin C để giữ cơ thể hoạt động bình thường trong ngày.
Thêm vào một số món ăn khác
Ngoài ra, loại cây này còn là sự lựa chọn khá thích hợp để kết hợp với hải sản và mì ống. Hoa của cây còn là một loại thảo dược, bạn có thể thêm một ít hoa vào món ăn để tăng tính thẩm mỹ. Với món cá hồi, bạn có thể xắt nhuyễn bồ công anh và trộn với cá, món ăn này sẽ cung cấp axit béo omega-3 tốt cho cơ thể và ngon miệng. Các món ăn này sẽ mang lại nhiều lợi ích tốt cho sức khỏe mà bạn không ngờ tới.
Bồ công anh là loại thực vật mang lại rất nhiều lợi ích cho sức khỏe cũng như là thành phần chữa trị một số loại bệnh phổ biến ngày nay. Bạn nên bổ sung loài cây này vào thực đơn hàng ngày để giúp bạn tăng cường chất lượng sức khỏe cũng như đa dạng các món ăn, kích thích vị giác của các thành viên trong gia đình. Hãy tham khảo thêm những thông tin về loại thực vật bổ dưỡng này nhé.