Việc phát hiện ra con đang bước vào giai đoạn dậy thì khi còn quá nhỏ khiến bạn hoang mang, lo lắng. Liệu dậy thì sớm có ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và tinh thần của trẻ không?
Giai đoạn dậy thì ở trẻ giống như một chuyến “tàu lượn siêu tốc” với những sự thay đổi thất thường về cảm xúc lẫn thể chất cũng như hành vi của trẻ. Quan trọng hơn, nếu trẻ bước vào giai đoạn dậy thì khi còn quá nhỏ thì mọi vấn đề sẽ càng trở nên rắc rối và phức tạp hơn.
Tại sao trẻ lại dậy thì sớm?
Hiện vẫn chưa rõ về nguyên nhân của tình trạng này, nhưng trong vài trường hợp thì nguyên nhân có thể là do cơ thể mất cân bằng hormone hoặc não xuất hiện một khối u. Một nguyên nhân khác là chế độ ăn hằng ngày của trẻ chứa quá nhiều chất béo.
Ngoài ra, việc trẻ còn quá nhỏ khi bước vào giai đoạn dậy thì cũng được cho là do sự tăng tốc của một quá trình bình thường nào đó diễn ra trong cơ thể. Nguyên nhân khác nữa là do sự bất thường ở tuyến yên hoặc khu vực não nơi điều khiển tuyến yên này (vùng dưới đồi). Dạng này được gọi là dậy thì sớm trung ương hay còn gọi là CPP (viết tắt từ chữ central precocious puberty). Dậy thì sớm hiếm khi bị gây ra bởi tuyến bài tiết hormone giới tính (có ở buồng trứng ở nữ và tinh hoàn ở nam). Tuyến bài tiết này hoạt động theo cách riêng của chúng và sớm hơn bình thường. Dạng này gọi là dậy thì sớm ngoại biên.
Bên cạnh đó, ở cả nam lẫn nữ, tuyến thượng thận là tuyến nhỏ nằm ở đỉnh thận, sản xuất một hormone nam yếu gọi là “hormone giới tính của tuyến thượng thận” sớm, khiến lông mu/lông nách và mùi cơ thể xuất hiện trước khi bé 8 tuổi, nhưng trong trường hợp này gọi là tiền hormone tuyến thượng thận. Tình trạng này phần lớn không cần điều trị.
Nguyên nhân cuối cùng là do trẻ tiếp xúc với estrogen hoặc androgen có trong kem thoa hoặc thuốc. Dù sử dụng chúng đúng liều theo chỉ định hay dùng quá liều đi chăng nữa thì con vẫn có nguy cơ bước vào tuổi dậy thì khi còn quá nhỏ.
Nguyên nhân và dấu hiệu dậy thì sớm ở bé gái
Dậy thì sớm ở trẻ tức là trẻ có các dấu hiệu dậy thì trước 8 tuổi và thường xuất hiện nhiều ở bé gái. Điều này ảnh hưởng rất nhiều đến sự phát triển của trẻ và khiến cha mẹ cảm thấy lo lắng. Không những vậy, ngoài việc phải đương đầu với những thay đổi về mặt cảm xúc, trẻ còn phải đối mặt với những thay đổi của cơ thể khi còn quá nhỏ. Các nguyên nhân dậy thì sớm ở bé gái bao gồm:
- Có khối u trong não hoặc tủy sống
- Tổn thương ở các cơ quan của hệ thần kinh trung ương
- Chịu tác động của bức xạ lên não và tủy sống
- Có các dị tật bẩm sinh của hệ thần kinh trung ương như khối u hoặc có ứ đọng dịch lỏng dư thừa
- Tăng sản thượng thận bẩm sinh (một nhóm các rối loạn di truyền hiếm gặp do rối loạn tổng hợp hormone vỏ thượng thận)
- Suy giáp, tình trạng tuyến giáp không sản sinh đủ hormone
- Hội chứng McCune-Albright – một rối loạn di truyền ảnh hưởng đến xương, da và nội tiết tố
- Hormone tuyến thượng thận hoặc tuyến yên tiết ra estrogen hoặc progesterone
- Tiếp xúc với các loại kem thoa chứa estrogen và progesterone
- Khối u buồng trứng
- U nang buồng trứng.
Ngoài ra, còn có một số yếu tố khác có thể làm tăng nguy cơ dậy thì sớm ở bé gái như:
- Tiếp xúc với hormone giới tính dưới dạng kem hoặc thuốc mỡ
- Tiêu thụ một số chất làm tăng nguy cơ dậy thì sớm
- Béo phì
- Do xạ trị.
Nguyên nhân và dấu hiệu dậy thì sớm ở bé trai
Dậy thì là giai đoạn mà cơ thể và trí não của trẻ phát triển trọn vẹn. Dậy thì xảy ra khi vùng dưới đồi (phần não kiểm soát tuyến yên) kích thích tuyến yên giải phóng các hormone. Điều này kích thích tinh hoàn của các bé trai phát triển. Ở các bé trai, giai đoạn này thường bắt đầu khi trẻ được 12 tuổi. Thế nhưng, cũng có một số trẻ bắt đầu quá trình dậy thì khá sớm. Nguyên nhân là do:
- Có thương tích ở não
- Có khối u trong não hoặc hệ thần kinh trung ương
- Nhiễm trùng não
- Có vấn đề với tuyến giáp.
Các dấu hiệu dậy thì sớm ở bé trai thường là:
- Dương vật và tinh hoàn phát triển
- Tóc, lông nách và lông ở vùng kín bắt đầu xuất hiện
- Tăng trưởng chiều cao
- Vỡ giọng
- Mụn trứng cá xuất hiện
- Cơ thể có mùi.
Một số bé trai có thể chỉ dậy thì sớm một phần. Chẳng hạn như chỉ có lông nách và lông ở vùng kín là phát triển trong khi những dấu hiệu khác hoàn toàn không có. Nếu bé trai có các dấu hiệu trên trước 9 tuổi, bạn hãy đưa con đến gặp bác sĩ.
Dậy thì sớm ảnh hưởng đến trẻ như thế nào?
1. Giai đoạn dậy thì ngắn
Những trẻ bước vao giai đoạn dậy thì khi còn quá nhỏ có giai đoạn dậy thì ngắn. Một khi trẻ đã vượt qua giai đoạn này thì sự tăng trưởng sẽ dừng lại. Do đó, việc tăng trưởng của trẻ sẽ ngừng lại sớm hơn so với những đứa trẻ khác.
2. Lo âu và trầm cảm
Dậy thì sớm có thể gây trầm cảm và căng thẳng tâm lý ở trẻ. Bé có thể cảm thấy xấu hổ vì cơ thể phát triển khiến bé trông khác bạn bè. Điều này khiến bé thường phải đối mặt với sự lo lắng và trầm cảm nhiều hơn những trẻ khác. Đặc biệt là vấn đề này có thể kéo dài đến khi trẻ học đại học.
Để giúp con tránh căng thẳng khi có sự thay đổi này, bố mẹ cần trò chuyện với bé hoặc tạo cho bé cơ hội trò chuyện với một người đáng tin cậy hay thậm chí là chuyên gia tư vấn tâm lý nếu con thấy không thoải mái về cơ thể và những thay đổi xảy ra mà con đang phải đối mặt.
3. Lạm dụng ma túy
Những trẻ bước vào giai đoạn dậy thì khi còn quá nhỏ thường dễ rơi vào bẫy của tệ nạn ma túy hoặc các chất kích thích. Do đó hút thuốc và uống rượu thường là những vấn đề phổ biến ở những trẻ dậy thì sớm.
4. Quan hệ tình dục sớm ở tuổi dậy thì
Việc trẻ phải đối mặt với giai đoạn dậy thì khi còn quá nhỏ cũng làm tăng nguy cơ quan hệ tình dục sớm hơn độ tuổi. Các bé gái thường có quan hệ tình dục nhiều hơn các bé trai. Điều này làm tăng nguy cơ mang thai ở tuổi vị thành niên. Hệ quả kéo theo là tình trạng bỏ học, thất nghiệp và làm mẹ khi còn quá nhỏ.
5. Gặp các vấn đề về vóc dáng
Những bé gái dậy thì sớm thường gặp các vấn đề về vóc dáng cơ thể. Điều này khiến trẻ cảm thấy thiếu tự tin hơn những trẻ khác. Tuy nhiên, với các bé trai thường không gặp vấn đề này.
6. Ảnh hưởng đến việc học tập
Những bé gái dậy thì sớm thường học yếu hơn những đứa trẻ khác, điều này có thể kéo dài trong suốt những năm trung học hoặc sau đó. Tuy nhiên, các bé trai sẽ không gặp phải vấn đề này.
7. Những rủi ro khác ở tuổi dậy thì sớm
Một số nghiên cứu chỉ ra mối liên hệ giữa dậy thì sớm và nguy cơ mắc ung thư vú sau này. Tuy nhiên, điều này vẫn chưa có nhiều bằng chứng.
Phương pháp điều trị tình trạng dậy thì sớm ở trẻ
Tình trạng dậy thì sớm ở trẻ gây ra nhiều ảnh hưởng không tốt cho cả trẻ và cha mẹ. Do đó, cách tốt nhất là bạn nên đưa trẻ đến bác sĩ để điều trị. Nếu nguyên nhân là do có khối u ở tuyến thượng thận hoặc tuyến yên, bác sĩ sẽ can thiệp bằng phẫu thuật. Ngoài ra, bác sĩ có thể cho trẻ sử dụng các loại thuốc để ức chế khối u. Các phương pháp này dù không thể ngăn hết các triệu chứng nhưng sẽ giúp giai đoạn dậy thì của trẻ diễn ra đúng độ tuổi.
Để điều trị tình trạng này cho trẻ, bác sĩ sẽ cho trẻ tiêm thuốc GnRH hoặc LHRH (Luteinizing Hormone Releasing Hormone) hằng ngày hoặc 3–4 tuần/lần tùy thuộc vào nồng độ hormone trong cơ thể trẻ. Những loại thuốc này giúp ngăn ngừa việc sản xuất hormone ở tuyến yên. Đối với loại thuốc này:
- Bé sẽ được tiêm dưới da hằng ngày hoặc hằng tháng.
- Bác sĩ cũng có thể cấy ghép một số ống nhỏ dưới da ở cánh tay để thuốc đi vào cơ thể.
- Xịt mũi – sử dụng mỗi ngày.
Đôi khi thuốc này sẽ gây ra các phản ứng phụ như nhức đầu hoặc có các dấu hiệu của giai đoạn mãn kinh như nóng trong người.
Con dậy thì sớm, cha mẹ nên làm gì?
Trước tiên nếu bạn thấy con có các dấu hiệu dậy thì sớm, hãy đưa trẻ đến bác sĩ nhi khoa. Bạn hãy bình tĩnh, cùng con bước qua giai đoạn này. Giải thích cho trẻ hiểu những thay đổi đang diễn ra là hoàn toàn bình thường khi trẻ lớn lên. Đừng quá chú ý đến vóc dáng của trẻ, thay vào đó hãy dành lời khen cho những việc làm tốt của trẻ trong học tập, hoạt động thể thao…
Trấn an trẻ bởi trẻ còn quá nhỏ và không hề biết những gì đang xảy ra với mình. Nếu trẻ rơi vào hoảng loạn ở thời điểm này có thể ảnh hưởng đến tâm lý và để lại những dấu ấn tiêu cực kéo dài đến tuổi trưởng thành.
Thường xuyên liên lạc với giáo viên của trẻ để hiểu và đánh giá tình hình học tập của con. Điều này cũng giúp bạn biết được trẻ có đang gặp phải bất kỳ áp lực nào ở trường hay không.
Một số câu hỏi thường gặp về vấn đề dậy thì ở trẻ
1. Dậy thì khi nào thì được cho là dậy thì sớm?
Dậy thì sớm là quá trình trẻ bắt đầu phát triển thành người lớn khi còn rất nhỏ. Trung bình, các bé gái bắt đầu có dấu hiệu của giai đoạn dậy thì trong độ tuổi từ 8 đến 13, ở các bé trai là từ 9 đến 14 tuổi.
2. Dấu hiệu đầu tiên của dậy thì ở bé gái là gì?
Sự phát triển của mô vú và sự xuất hiện lông mu được xem là những dấu hiệu đầu tiên của tuổi dậy thì.
3. Khi nào được xem là dậy thì trễ?
Trẻ được xem là dậy thì trễ nếu sau 14 tuổi không có bất cứ dấu hiệu dậy thì nào. Nguyên nhân có thể là do trẻ bị các rối loạn nội tiết hoặc mất cân bằng hormone. Bạn hãy đưa trẻ đến bác sĩ và chú ý quan sát các biểu hiện của trẻ.
4. Làm thế nào để ngăn ngừa dậy thì sớm ở bé gái?
Bạn cần phải giúp trẻ ngăn ngừa chứng béo phì, tránh tiếp xúc với estrogen trong môi trường và hạn chế căng thẳng.
Điều trị dậy thì sớm ở trẻ dạng trung ương như thế nào?
Bác sĩ có thể điều trị nếu xác định con bạn đang dậy thì sớm ở dạng trung ương (CPP). Hướng điều trị cho dạng này là việc ngưng sự tạo thành LH (luteinizing hormone) và FSH (follicle-stimulating hormone) của tuyến yên. LH là hormone kích thích rụng trứng và tổng hợp androgen còn FSH là hormone kích thích nang trứng. Việc ngưng sản xuất LH và FSH sẽ làm ngừng sản xuất steroid sinh dục, giảm sự xuất hiện của các dấu hiệu dậy thì sớm và trì hoãn việc xuất hiện kinh nguyệt ở bé gái.
Trong một vài trường hợp, CPP có thể gây lùn khi bé trưởng thành do nó khiến cơ thể ngừng tăng trưởng quá sớm. Tuy nhiên cách điều trị này có thể có lợi cho bé vì con sẽ có thêm nhiều thời gian để phát triển. Bé cần giữ thuốc ở mức độ nhất định và duy trì liên tục. Vì vậy, bạn nên cho bé tiêm 3 tháng một lần hoặc thông qua một vật cấy ghép để giải phóng chậm lượng thuốc trong khoảng thời gian là một năm.
Trên đây là những thông tin về dậy thì sớm ở trẻ, hy vọng rằng bố mẹ đã có đủ thông tin để chăm sóc con tốt hơn. Để thêm thông tin, bạn hãy tham khảo thêm bài viết “Thủ dâm ở trẻ em trước tuổi dậy thì, cha mẹ nên làm gì?”
Chúng tôi không đưa ra các lời khuyên, chẩn đoán hay các phương pháp điều trị y khoa.