Xạ hình là gì?
Xạ hình (Radionuclide Scan hoặc Isotope Scan) là một phương pháp ghi hình xương, cơ quan và các phần khác của cơ thể bằng cách dùng một liều nhỏ chất phóng xạ. Có nhiều loại chất phóng xạ khác nhau. Việc sử dụng loại chất phóng xạ nào phụ thuộc vào cơ quan hay phần cơ thể nào được ghi hình.
Lưu ý: Những thông tin dưới đây chỉ là hướng dẫn chung. Việc sắp xếp và cách thực hiện có thể thay đổi khác nhau giữa các bệnh viện. Hãy làm theo hướng dẫn của các bác sĩ hoặc bệnh viện của bạn.
Xạ hình hoạt động như thế nào?
Đồng vị phóng xạ (radionuclide, radioisotope hoặc isotope) là một chất hóa học phát ra một loại phóng xạ được gọi là tia gamma. Một lượng nhỏ đồng vị phóng xạ được đưa vào cơ thể, thường qua đường tiêm tĩnh mạch (thỉnh thoảng qua đường hô hấp hay đường uống tùy loại khảo sát).
Có nhiều loại đồng vị phóng xạ khác nhau. Mỗi loại có xu hướng tập trung trong những mô cơ quan khác nhau. Vì vậy, việc dùng loại đồng vị phóng xạ nào tùy thuộc vào phần nào của cơ thể được ghi hình. Ví dụ, nếu tiêm tĩnh mạch iod phóng xạ, chất này sẽ nhanh chóng tập trung vào mô tuyến giáp. Vì vậy, chất này được dùng để ghi hình tuyến giáp.
Những tế bào “hoạt động” mạnh trong mô cơ quan đích sẽ hấp thu nhiều đồng vị phóng xạ hơn. Vì vậy, những phần mô hoạt động mạnh sẽ phát ra nhiều tia gamma hơn so với những phần ít hoạt động hay không hoạt động.
Tia gamma tương tự như tia X và được ghi nhận bởi một thiết bị ghi hình gọi là gamma camera. Các tia gamma phát ra từ bên trong cơ thể ghi nhận lại bằng gamma camera, được biến đổi thành tín hiệu điện và được chuyển vào một máy tính. Máy tính này sẽ tạo ra hình ảnh có màu sắc hay độ xám khác nhau tương ứng với những tín hiệu thu nhận có cường độ khác nhau.
Ví dụ, những vùng mô cơ quan đích phát ra nhiều tia gamma có thể được biểu diễn bằng những vùng màu đỏ (vùng nóng) trên hình ảnh được tạo ra bằng máy tính. Những vùng mô cơ quan đích phát tia gamma thấp có thể được biểu diễn bằng màu xanh dương (vùng lạnh). Nhiều màu sắc khác có thể được dùng trong “khoảng giữa” tùy theo mức độ tia gamma phát ra.
Xạ hình
Xạ hình để làm gì?
Xạ hình có thể được thực hiện vì các mục đích sau:
- Xạ hình xương là loại phổ biến nhất. Đồng vị phóng xạ được sử dụng tập trung vào những vùng có nhiều hoạt động của xương (nơi các tế bào xương đang bị phá hủy hoặc đang sửa chữa). Vì vậy, xạ hình xương được dùng để phát hiện những vùng xương bị ung thư, nhiễm trùng hay chấn thương. Những vùng hoạt động này được thấy như những “vùng nóng” trên hình ảnh xạ hình Xem thêm bài Xạ hình xương
- Xạ hình thận có thể đánh giá xem thận hoạt động có tốt không (bởi vì đồng vị phóng xạ dùng trong khảo sát này được hấp thu bởi tế bào thận và thải ra nước tiểu). Vì vậy, xạ hình thận có thể phát hiện được các vết sẹo trên thận, và quá trình đào thải nước tiểu từ thận đến bàng quang có tốt không (Xem thêm bài Xạ hình DMSA).
- Xạ hình phổi (còn gọi là perfusion lung scan hay VQ scan) có thể phát hiện được những cục máu đông trong phổi (Thuyên tắc phổi).
- Xạ hình tim có thể đánh giá tưới máu cơ tim. Những vùng cơ tim tưới máu kém không bắt đồng vị phóng xạ tốt sẽ được biểu hiện trên hình ảnh xạ hình.
- Xạ hình tuyến giáp có thể dùng để đánh giá những trường hợp tuyến giáp hoạt động quá mức ( cường giáp ). Ví dụ, một vài nhân (bướu nhỏ) tuyến giáp thỉnh thoảng là một ổ tăng hoạt động quá mức, và được biểu hiện bằng các “vùng nóng” trên hình ảnh xạ hình (xem thêm bài Xạ hình tuyến giáp và test hấp thu ).
Và còn nhiều loại xạ hình khác.
Thực hiện xạ hình như thế nào?
Tùy vào bạn được làm loại xạ hình nào, bạn có thể uống một lượng nhỏ đồng vị phóng xạ, hoặc được tiêm vào tĩnh mạch cánh tay. Sau đó cần một ít thời gian, thỉnh thoảng vài giờ (tùy thuộc vào cơ quan nào được ghi hình), để đồng vị phóng xạ đi đến mô cơ quan đích, và được hấp thu bởi các tế bào hoạt động. Vì vậy, sau khi đồng vị phóng xạ được đưa vào cơ thể, bạn cần chờ một ít vài giờ. Bạn có thể đi ra ngoài và trở lại phòng ghi hình sau đó trong ngày.
Khi đến thời gian ghi hình, bạn nằm trên bàn trong khi camera ghi nhận các tia gamma phát ra từ cơ thể bạn. Máy tính sẽ biến đổi những thông tin này thành hình ảnh. Bạn cần nằm yên trong quá trình ghi hình (để hình ảnh không bị nhòe). Vài hình ảnh có thể cần 20 phút hoặc hơn để ghi lại.
Số lượng hình ảnh được ghi nhận, và khoảng thời gian giữa mỗi hình ảnh, thay đổi tùy vào việc ghi hình bộ phận nào. Thỉnh thoảng chỉ cần một hình ảnh là đủ. Tuy nhiên, một vài xạ hình (như xạ hình xương hoặc tim), cần hai hình hoặc nhiều hơn. Mỗi hình có thể được ghi nhận cách nhau vài giờ. Vì vậy, toàn bộ quá trình có thể mất vài giờ.
Cần chuẩn bị gì trước khi xạ hình?
Thường rất ít. Bệnh viện của bạn sẽ cung cấp cho bạn những thông tin riêng để giúp bạn chuẩn bị cho những khảo sát này. Bởi vì các khảo sát này có liên quan đến một lượng nhỏ tia phóng xạ, do đó không nên thực hiện trên phụ nữ có thai. Nói cho bác sĩ của bạn biết bạn đang, hoặc nghĩ rằng bạn có thể đang mang thai. Bạn cũng nên cho bác sĩ biết nếu bạn đang cho con bú. Đối với một số loại xạ hình, bạn cần uống nhiều nước để giúp thải các đồng vị phóng xạ ra khỏi cơ thể. Đối với một số loại xạ hình, bạn cần đi tiểu để làm trống bàng quang trước khi ghi hình.
Tôi có thể bị gì sau khi làm xạ hình?
Thông thường, xạ hình không gây ra bất kỳ tác dụng phụ nào. Trải qua quá trình phân rã tự nhiên, lượng nhỏ chất phóng xạ trong cơ thể bạn sẽ mất tính phóng xạ qua thời gian. Nó cũng có thể được thải ra khỏi cơ thể qua nước tiểu hoặc phân trong vài giờ hay vài ngày đầu sau khảo sát. Bạn có thể được chỉ dẫn các phòng ngừa đặc biệt sau khi đi tiểu, cần xả nước bồn vệ sinh hai lần và rửa tay kỹ.
Nếu bạn tiếp xúc với trẻ em hoặc phụ nữ mang thai, bạn cần cho bác sĩ của bạn biết. Mặc dù mức độ phóng xạ dùng trong xạ hình rất nhỏ, họ cần phải được chỉ bảo những phòng ngừa đặc biệt. Bệnh viện của bạn sẽ cung cấp cho bạn nhiều thông tin hơn về vấn đề này.
Có những nguy cơ nào liên quan đến xạ hình?
Thuật ngữ “phóng xạ” có thể gây lo lắng. Nhưng các chất phóng xạ dùng trong xạ hình được xem là an toàn và chúng được thải ra ngoài nhanh chóng qua nước tiểu. Cơ thể bạn nhận một liều phóng xạ rất nhỏ. Trong nhiều trường hợp, mức độ phóng xạ không khác biệt nhiều so với một vài khảo sát có dùng tia X. Tuy nhiên:
- Cũng như các loại tia xạ khác (như tia X), tia gamma có nguy cơ nhỏ tác động lên thai nhi. Vì vậy, báo với bác sĩ của bạn nếu đang đang mang thai hoặc có thể mang thai.
- Trong trường hợp hiếm gặp, một vài người có phản ứng dị ứng với thuốc được tiêm vào. Báo với bác sĩ nếu bạn dị ứng với iode.
- Trên lý thuyết, có thể bị quá liều khi tiêm thuốc. Trường hợp này rất hiếm.
Tài liệu tham khảo
http://www.patient.co.uk/health/radionuclide-isotope-scan