Đau dây thần kinh sau zona là biến chứng hay gặp của bệnh zona thần kinh. Nó gây nhiều đau đớn khiến bệnh nhân mất ăn, mất ngủ. Thậm chí, nó có thể khiến bệnh nhân bị trầm cảm.
Chẩn đoán và điều trị đau dây thần kinh sau zona
Chẩn đoán
Zona thần kinh là tình trạng nổi mảng ban đỏ, mụn nước, đau đớn theo khoanh da cơ thể và đa số xuất hiện ở một bên người (bên phải hoặc bên trái). Bệnh thường sẽ khỏi sau khoảng 4 tuần và không để lại biến chứng. Một số người sẽ vẫn cảm thấy đau ở vùng da đã lành và nếu sự đau đớn kéo dài hơn 90 ngày thì chẩn đoán là đau dây thần kinh sau zona.
Đau dây thần kinh sau zona là biến chứng gây suy nhược cơ thể. Nguy cơ biến chứng tăng lên theo tuổi: 5% bệnh nhân 60 tuổi, 10% bệnh nhân 60 đến 69 tuổi và 20% bệnh nhân 80 tuổi trở lên bị biến chứng đau dây thần kinh sau zona. Sự đau đớn là hậu quả của những tổn thương trên dây thần kinh cảm giác. Nó xuất hiện từ bên trong vùng cơ thể đã nổi ban chứ không phải do sờ chạm từ bên ngoài. Đau đớn gây mất ngủ, căng thẳng và có thể dẫn đến trầm cảm.
Nhiều bệnh nhân không hiểu lý do họ bị đau sau khi tổn thương da đã lành. Một số người sợ rằng cơn đau chỉ do họ tưởng tượng nên không chia sẻ với bác sĩ. Bệnh nhân cần được tái khẳng định là cơn đau có thực và do các tổn thương trên dây thần kinh cảm giác (vốn không nhìn thấy được) gây ra.
Điều trị
Tích cực điều trị bệnh zona thần kinh sẽ làm giảm biến chứng đau sau zona.
Điều trị zona thần kinh
Mục tiêu điều trị nhằm giảm nhẹ triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng. Các lựa chọn điều trị bao gồm thuốc kháng virus, coritcosteroids và thuốc giảm đau.
Thuốc kháng virus
Acyclovir, famciclovir và valacyclovir là các thuốc quan trọng nhất để điều trị zona thần kinh. Bệnh nhân cần được sử dụng thuốc càng sớm càng tốt ngay khi ban trên da vừa xuất hiện. Thuốc có hiệu quả cao nhất khi được dùng trong vòng 3 ngày từ lúc nhìn thấy ban da.
Trong trường hợp bệnh nhân trên 50 tuổi có các cơn đau nghiêm trọng hoặc zona thần kinh xuất hiện ở đầu, mặt, cổ thì cần được cho thuốc dù đã quá thời gian 3 ngày như trên.
Thuốc kháng virus truyền tĩnh mạch được dùng cho bệnh nhân suy giảm miễn dịch.
Corticosteroid
Corticosteroid được sử dụng bên cạnh thuốc kháng virus có tác dụng giảm các cơn đau nặng. Corticosteroid có nhiều tác dụng phụ lên toàn cơ thể nên chỉ được dùng cho bệnh nhân đang có triệu chứng trầm trọng và không có chống chỉ định với corticosteroid.
Thuốc giảm đau ngoại biên
Các thuốc gồm: paracetamol, aspirin và các thuốc kháng viêm không chứa steroid (NSAIDs) được sử dụng cùng với các thuốc trên nhằm giảm các cơn đau cấp tính của bệnh nhân zona.
Tất cả những thuốc được dùng chữa đau thần kinh sau zona cũng có thể được cân nhắc để giảm đau cấp tính.
Điều trị biến chứng đau dây thần kinh sau zona
Quá trình điều trị biến chứng đau thần kinh sau zona cần phải kết hợp nhiều loại thuốc và mất nhiều thời gian để điều chỉnh nhằm tìm ra liệu pháp phù hợp. Lịch trình điều trị chặt chẽ nhằm theo dõi cả hiệu quả và tác dụng phụ của thuốc điều trị. Nếu cả 2 loại thuốc được cho cùng một lúc và bệnh nhân bị phản ứng phụ nặng thì phải ngừng dùng cả 2 loại đó. Do đó, bệnh nhân sẽ được cho 1 loại thuốc có ít tác dụng phụ ở liều thấp và tăng dần liều sử dụng cũng như thêm thuốc khác nhằm đạt được hiệu quả giảm đau tốt nhất cho bệnh nhân.
Bệnh nhân cần phối hợp với bác sĩ nhằm tìm ra phương pháp điều trị thích hợp cho bản thân, hạn chế tối đa tác dụng phụ, không được tự ý điều trị hoặc bỏ thuốc. Nếu không thực hiện đúng những nguyên tắc này, triệu chứng bệnh sẽ ngày càng tăng nặng làm lãng phí thời gian và chi phí điều trị.
Các thuốc thường dùng là thuốc có tác dụng tại chỗ, thuốc chống trầm cảm, thuốc an thần và opioid.
Thuốc có tác dụng tại chỗ
Lidocaine: 5% miếng dán, có thể dán tối đa 3 miếng, hiệu quả trong 12 đến 24h.
Capsaicin: 0,075% kem bôi, bôi ít nhất 3 lần/1 ngày. Hoạt chất được chiết xuất từ hạt ớt nên gây tác dụng phụ bỏng rát trên da, tác dụng phụ sẽ giảm dần nếu bạn bôi liên tục.
Thuốc chống trầm cảm
Thuốc chống trầm cảm 3 vòng là thuốc được lựa chọn đầu tiên khi điều trị đau dây thần kinh sau zona. Hai loại thuốc tốt nhất là nortriptyline, amitriplyline. Trong trường hợp bệnh nhân gặp nhiều tác dụng phụ thì có thể dùng thuốc chống trầm cảm ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin và norephinephrine như duloxetine hoặc venlafaxine. Bệnh nhân nên uống thuốc vào buổi tối để ngủ ngon hơn và không bị buồn ngủ trong ngày.
Thuốc an thần
Các thuốc an thần thế hệ mới như pregabalin và gabapentin có ít tác dụng phụ hơn và không cần theo dõi chức năng gan chặt chẽ như các thuốc thế hệ cũ (carbamazepine và valproic acid).
Pregabalin và gabapentin đã được chứng minh có tác dụng loại bỏ cơn đau dây thần kinh sau zona.
Khi cơn đau thần kinh sau zona đã hết, bệnh nhân cần giảm dần liều thuốc trong ít nhất 1 tuần để tránh hội chứng cai.
Các thuốc an thần có cách tác động lên cơ thể khác nhau nên nếu một thuốc không hiệu quả thì có thể đổi thuốc khác cùng họ.
Opioid
Thuốc có tác dụng giảm đau rất tốt nhưng nếu dùng opioid kéo dài có thể gây nghiện, rối loạn tâm thần. Vì vậy, bác sĩ chỉ kê thuốc cho những bệnh nhân cao tuổi bị đau sau zona nghiêm trọng và có các bệnh liên quan đến tim mạch, gan, thận. Opioid thường khiến bệnh nhân bị táo bón nên bác sĩ sẽ kê đơn có thuốc chống táo bón kèm theo.
Kiều Tuấn Anh / HELLO BACSI