Chậm phát triển trí tuệ ở trẻ em: Biểu hiện và phương pháp điều trị

Chậm phát triển trí tuệ ở trẻ luôn là nỗi phiền muộn của bố mẹ. Những thông tin sau sẽ giúp bạn nhận biết những hiểu hiện sớm các dấu hiệu và tìm ra cách điều trị hiệu quả cho con.

Mới đây, trong chương trình “Điều ước thứ 7”, câu chuyện về hành trình giúp con trai (bé Bôm) thoát khỏi căn bệnh hiểm nghèo của diễn viên Quốc Tuấn đã thực sự làm lay động hàng triệu trái tim người Việt, đặc biệt với những ai đã và đang làm bố mẹ.

Sinh con ra, bố mẹ nào cũng muốn con yêu phát triển khỏe mạnh và bình thường. Tuy nhiên, nếu trẻ chậm phát triển trí tuệ thì bạn cần làm gì để giúp con vượt qua? Thay vì buồn phiền và cảm thấy tự ti, bạn hoàn toàn có thể đồng hành cùng con vượt qua vấn đề này.

Chậm phát triển trí tuệ là gì?

Chậm phát triển trí tuệ là sự khiếm khuyết trong việc phát triển trí não và thường xảy ra ở trẻ em dưới 18 tuổi. Những đứa bé này thường có một số giới hạn về chức năng não bộ và về các khả năng khác như đối thoại, tự chăm sóc, hành xử xã hội…

Bên cạnh đó, trẻ cũng có chỉ số thông minh (IQ) thấp và thường không kiểm soát được những hành vi hung hăng của mình. Do đó, bé dễ bị kích động trước những tình huống đơn giản.

Phân loại bệnh

Chậm phát triển trí tuệ được chia ra làm 4 cấp:

• Có khoảng 80% bé bị chậm trí tuệ rơi vào loại này.
• Chỉ số IQ của trẻ thường dao động từ 50 – 75 và bé có thể theo học tiểu học.
• Những bé gặp phải khuyết tật này thường mất khá nhiều thời gian để học kỹ năng giao tiếp. Tuy nhiên, nếu được giáo dục đúng cách, trẻ hoàn toàn có thể giao tiếp tốt với người khác.
• Một số đặc điểm phổ biến là trẻ gặp khó khăn với việc viết và đọc, trẻ không thể đưa ra quyết định.
• Khi lớn lên, trẻ có thể tự lập với sự hỗ trợ của gia đình, cộng đồng.

• Có khoảng 10% trẻ chậm trí thuộc loại này.
• IQ của trẻ là từ 35 – 55.
• Trẻ có thể tự thực hiện các công việc cá nhân như tắm, ăn và đi vệ sinh với sự hướng dẫn của bố mẹ.
• Trẻ có thể học viết, đọc và đếm cơ bản.
• Trẻ học khá chậm nhưng vẫn có thể làm được một số công việc đơn giản.
• Khi lớn lên, trẻ thường sống tại các trung tâm cộng đồng dưới sự giám sát và trông nom.

• Khoảng 3 – 5% trẻ bị chậm trí tuệ rơi vào nhóm này với IQ từ 20 – 40.
• Trẻ có thể học được một số kỹ năng cơ bản để chăm sóc bản thân và kỹ năng giao tiếp.
• Khi lớn lên, trẻ có thể sống tại các nhà tập thể có giám sát.

• Chỉ 1 – 2% trẻ chậm phát triển trí tuệ rơi vào nhóm này.
• IQ của trẻ nằm dưới 20 – 25.
• Trẻ có thể học các kỹ năng giao tiếp cơ bản và kỹ năng tự chăm sóc bản thân với sự hỗ trợ của người lớn.
• Trẻ bị tổn thương thần kinh và cần sự theo dõi, giúp đỡ thường xuyên.

Nguyên nhân gây ra bệnh này

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này nhưng đến 60% trong số đó vẫn chưa xác định được nguyên nhân. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến nhất:

• Khoảng 30% trẻ bị chậm phát triển trí tuệ là do di truyền.
• Trong trường hợp này, những dị thể bất bình thường từ bố mẹ truyền sang cho con cái và gây ra khuyết tật.
• Bệnh Phenylketone niệu (một chứng rối loạn chuyển hóa) cũng gây ra khuyết tật về trí tuệ.

• Hội chứng ngộ độc rượu là một nguyên nhân phổ biến dẫn đến tình trạng chậm phát triển trí tuệ.
• Trong ba tháng đầu của thai kỳ, nếu thai phụ dùng ma túy hoặc uống rượu, trẻ sinh ra có thể mắc phải hội chứng này. Các nhà nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, việc uống rượu bia với mức độ vừa phải cũng có thể gây ra hội chứng này.
• Ngoài ra, hút thuốc lá cũng có liên quan chặt chẽ với tình trạng chậm phát triển trí tuệ.
• Nếu khi mang thai người mẹ mắc phải các căn bệnh như rubella, bệnh nhiễm ký sinh trùng toxoplasma, rối loạn tuyến sữa hoặc bị nhiễm virus cytomegalovirus (CMV) thì thai nhi có nguy cơ rơi vào tình trạng chậm phát triển trí tuệ.
• Trong thời gian mang thai, nếu bạn bị cao huyết áp, lưu lượng máu đến thai nhi sẽ bị xáo trộn, dẫn đến việc thai nhi phát triển không bình thường.
• Một số dị tật bẩm sinh cũng có thể khiến đầu và hệ thần kinh trung ương của trẻ sơ sinh bị ảnh hưởng, dẫn đến tình trạng chậm phát triển trí tuệ.
• Nếu trẻ bị khuyết tật ống thần kinh thì cũng có thể dẫn đến tình trạng này.

• Một số căn bệnh trẻ mắc phải khi còn nhỏ như thủy đậu, sởi, ho gà và cường giáp cũng có thể dẫn đến tình trạng chậm phát triển trí tuệ nếu không được điều trị kỹ lưỡng.
• Các bệnh liên quan đến nhiễm trùng não như viêm màng não hoặc viêm não cũng có thể khiến não bị tổn thương, gây ra tình trạng chậm phát triển trí tuệ.
• Chấn thương não do tai nạn giao thông hoặc do té từ trên cao xuống cũng có thể là thủ phạm khiến trẻ chậm phát triển trí tuệ.

• Trong thời gian mang thai, nếu bạn không cung cấp đủ chất dinh dưỡng cho cơ thể thì thai nhi sẽ không thể phát triển hoàn thiện. Từ đó, trẻ có thể bị chậm phát triển trí tuệ.
• Những trẻ bị suy dinh dưỡng, trẻ phải đối mặt với tình trạng ngược đãi, sống trong điều kiện nghèo đói hoặc không lành mạnh, không được chăm sóc y tế đầy đủ cũng có nguy cơ đối mặt với tình trạng này.
• Tiếp xúc nhiều với các hóa chất độc hại như chì hoặc thủy ngân cũng khiến trẻ bị chậm phát triển trí tuệ

Các triệu chứng chậm phát triển trí tuệ

Một số triệu chứng thường gặp của tình trạng này gồm:

• Trẻ không đạt được các cột mốc phát triển bình thường
• Biết ngồi, đi bộ hoặc bò khá trễ
• Không nói rõ ràng
• Không thể ghi nhớ
• Không thể hiểu những điều đơn giản
• Không thể suy nghĩ logic
• Gặp khó khăn trong học tập
• Cư xử như trẻ nhỏ đối với một số bé dù đã lớn
• Không thể tự quyết định
• Khó khăn trong việc học các kỹ năng cơ bản như mặc quần áo, đi ngoài hoặc ăn.

Trẻ chậm phát triển trí tuệ cũng có thể có một số hành vi sau:

• Phụ thuộc
• Hiếu chiến
• Rối loạn tâm thần
• Bướng bỉnh
• Tự gây thương tích cho bản thân
• Khó khăn trong việc hành xử xã hội
• Không kiểm soát được bản thân
• Gặp khó khăn trong việc chú ý, tập trung
• Thiếu tự tin
• Thụ động
• Khả năng chịu đựng thấp.

Những đặc điểm của trẻ chậm phát triển trí tuệ

Khó khăn trong việc học và chức năng nhận thức kém là những đặc điểm phổ biến của trẻ chậm phát triển trí tuệ. Những đứa trẻ này thường có trí nhớ kém, khó tập trung và học chậm hơn so với những đứa trẻ khác.

• Trẻ khuyết tật trí tuệ thường khó ghi nhớ thông tin như tên, số điện thoại và các chi tiết nhỏ.
• Tùy theo mức độ chậm phát triển của trẻ mà khả năng ghi nhớ cũng bị ảnh hưởng theo.
• Trẻ chậm phát triển trí tuệ có trí nhớ ngắn hạn và thường không nhớ được những sự kiện đơn giản đã xảy ra vài giây hoặc vài phút trước.

• Việc học các kỹ năng và kiến thức mới của trẻ chậm phát triển trí tuệ thường chậm hơn so với những đứa trẻ khỏe mạnh.
• Trẻ cần đến sự trợ giúp của bố mẹ để thực hiện các hoạt động hàng ngày.
• Bố mẹ cần phải lặp lại các hướng dẫn nhiều lần, cho đến khi trẻ hiểu rõ.

• Khả năng tập trung của trẻ chậm phát trí tuệ thường yếu và không thể tập trung tối đa.
• Do khả năng chú ý kém, trẻ không thể học cao hơn khi lớn lên.

• Những trẻ chậm phát triển thường không có hứng thú trong việc giải quyết vấn đề.
• Do thất bại nhiều lần, trẻ thường mất hy vọng và không thích tham gia vào các hoạt động xã hội.

Chẩn đoán tình trạng chậm phát triển trí tuệ

Có rất nhiều nguyên nhân sâu xa gây ra tình trạng này như:

• Nếu là do rối loạn chuyển hóa hoặc di truyền, bác sĩ có thể đề nghị một số xét nghiệm bao gồm xét nghiệm nước tiểu, xét nghiệm máu, chụp hình (để chẩn đoán các vấn đề cấu trúc não) hoặc đo điện não đồ (EEG) để chẩn đoán các triệu chứng của động kinh.
• Nếu trẻ chậm phát triển thể chất hoặc kỹ năng học tập, bác sĩ sẽ tiến hành các xét nghiệm y khoa để chẩn đoán các vấn đề về thính giác hoặc động kinh.

Điều trị tình trạng chậm phát triển trí tuệ

Những trẻ chậm phát triển trí tuệ nên được theo học ở các trường đặc biệt. Việc học này nên được bắt đầu khi trẻ được 3 tháng và ở trường, sẽ có một số chương trình can thiệp sớm. Nội dung học chủ yếu là cung cấp cho trẻ một số kỹ năng cơ bản trong cuộc sống như ăn uống, nhận biết bảng chữ cái và chữ số và kỹ năng giao tiếp. Một số hoạt động xã hội và ngoại khóa cũng giúp trẻ tự tin hơn.

Tùy thuộc vào mức độ mà trẻ có thể theo học những chương trình khác nhau. Những trẻ chỉ bị nhẹ có thể được hỗ trợ để sống độc lập và làm một số công việc đơn giản. Trong khi những trẻ ở mức độ vừa phải đến rất nặng phải sống tại các trung tâm cộng đồng dưới sự giám sát và trông nom.

Bố mẹ cũng thực hiện một số biện pháp tại nhà để cải thiện tình trạng này. Bạn nên tạo ra một môi trường thân thiện và ấm cúng để trẻ có thêm sự dũng cảm và động viên.

Ngăn ngừa tình trạng chậm phát triển trí tuệ

Dưới đây là một số lời khuyên hữu ích giúp bảo vệ trẻ tránh khỏi khuyết tật trí tuệ:

• Bạn nên cho trẻ tiêm chủng đầy đủ để tránh mắc các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như bệnh sởi, thủy đậu… Một số bệnh truyền nhiễm có thể ảnh hưởng đến chức năng của não và dẫn đến tình trạng chậm phát triển trí tuệ.
• Trẻ cần phải thực hiện các bài kiểm tra sàng lọc về phát triển, do bác sĩ nhi khoa thực hiện. Việc kiểm tra này sẽ giúp điều trị tình trạng suy dinh dưỡng để đảm bảo rằng trẻ được cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cho quá trình phát triển.
• Chăm sóc tiền sản đúng cách cũng giúp bảo vệ trẻ tránh khỏi việc chậm phát triển trí tuệ. Trong thời gian mang thai, bạn không được sử dụng ma túy và rượu. Ngoài ra, phải duy trì một lối sống lành mạnh để đảm bảo sức khỏe cho thai nhi. Bên cạnh đó, khi mang thai, bạn nên khám thai định kỳ để chắc chắn rằng bé đang phát triển khỏe mạnh.

Các vấn đề mà bố mẹ của trẻ chậm phát triển trí tuệ phải đối mặt

• Chăm sóc và giáo dục một đứa trẻ chậm phát triển đòi hỏi sức khỏe và một sức mạnh về tình cảm. Những đứa trẻ này cần phải được chú ý hơn đến các nhu cầu cơ bản như chăm sóc, y tế, hỗ trợ hằng ngày và trách nhiệm giáo dục.
• Bố mẹ của trẻ chậm phát triển trí tuệ thường gặp các chấn thương tâm lý như trầm cảm, tuyệt vọng, và buồn phiền. Những khó khăn trong việc nuôi dạy đứa trẻ bị khiếm khuyết trí tuệ có thể khiến họ tìm đến với rượu và ma túy.
• Bố mẹ thường cảm thấy kiệt sức vì họ phải làm việc quá mức để đáp ứng mọi nhu cầu thiết yếu của con. Trẻ không thể tự thực hiện những công việc cá nhân hàng ngày, do đó bố mẹ luôn phải giúp đỡ.
• Bố mẹ của trẻ chậm phát triển còn phải đối mặt với những vấn đề phức tạp liên quan đến việc học của trẻ.
• Nuôi dưỡng một đứa trẻ chậm phát triển trí tuệ có thể tốn kém hơn nhiều so với việc nuôi dạy một đứa trẻ khỏe mạnh.

Bố mẹ có thể làm gì để giúp trẻ chậm phát triển trí tuệ?

Dưới đây là một số lời khuyên hữu ích giúp bạn nuôi dạy một đứa trẻ chậm phát triển:

• Tìm hiểu thông tin về tình trạng khuyết tật trí tuệ thông qua nhiều nguồn khác nhau để biết được cách nuôi dạy hiệu quả nhất.
• Khuyến khích trẻ thử những điều mới trong cuộc sống. Không bao giờ la mắng khi trẻ làm điều gì đó không tốt. Bạn nên khuyến khích tính độc lập của trẻ và để bé học những kỹ năng mới từ từ. Đưa cho trẻ những hướng dẫn cần thiết. Nếu trẻ làm tốt hãy khen và động viên. Điều này sẽ giúp trẻ có động lực thực hiện những hoạt động này.
• Cho trẻ tham gia vào các hoạt động khác như hát, nhảy, hoặc vẽ tranh. Điều này có thể giúp trẻ cải thiện các kỹ năng xã hội.
• Luôn theo sát cuộc sống của trẻ và mức độ tiến bộ của trẻ ở trường.
• Tham gia vào cộng đồng hoặc nhóm bố mẹ có chung hoàn cảnh. Gặp những bố mẹ này, bạn có thể nhận được lời khuyên tốt nhất và được hỗ trợ tinh thần.
• Tìm hiểu về các chiến lược khác nhau có thể giúp bạn quản lý hành vi của trẻ bao gồm trò chuyện, tặng thưởng…
• Xây dựng một mối quan hệ chặt chẽ với trẻ.
• Chú ý đến các hành vi hung hăng của trẻ. Nếu được, hãy đưa trẻ đến chuyên gia để giúp trẻ vượt qua cảm giác tức giận, thất vọng và cảm thấy tự hào về chính mình.

Hy vọng những thông tin trên sẽ giúp bạn có cái nhìn rõ hơn về bệnh để kịp thời phòng tránh và điều trị cho bé yêu.