Chế độ ăn kiêng cho bệnh thận sẽ hạn chế một số loại thực phẩm trong khẩu phần ăn uống hàng ngày, giúp bạn giảm tích tụ chất thải trong máu, cải thiện chức năng thận, ngăn ngừa thận bị tổn thương thêm.
Thận là một cơ quan có hình dáng giống hạt đậu, thực hiện nhiều chức năng quan trọng trong cơ thể. Chúng chịu trách nhiệm lọc máu, loại bỏ chất thải qua nước tiểu, sản xuất hormone, cân bằng khoáng chất và nước.
Các yếu tố nguy cơ phổ biến nhất gây ra bệnh về thận là đái tháo đường không kiểm soát và huyết áp cao. Ngoài ra, nghiện rượu, bệnh tim, virus viêm gan C hay HIV cũng là những nguyên nhân gây tổn thương thận. Khi thận không hoạt động bình thường, dịch có thể bị giữ lại trong cơ thể và các chất thải sẽ tích tụ trong máu.
Mối liên hệ giữa chế độ ăn uống và bệnh thận
Những hạn chế trong khẩu phần ăn sẽ khác nhau tùy thuộc vào từng giai đoạn của bệnh thận.
Chẳng hạn như người đang ở giai đoạn đầu của bệnh thận mạn tính sẽ có những hạn chế về chế độ ăn uống khác với người mắc bệnh thận ở giai đoạn cuối hoặc suy thận.
Người mắc bệnh thận giai đoạn cuối cần lọc máu, chạy thận sẽ có những hạn chế trong chế độ dinh dưỡng khác. Chạy thận giúp người bệnh loại bỏ nước, dịch bị giữ trong cơ thể, đồng thời lọc chất thải ra khỏi máu.
Phần lớn người bệnh thận ở giai đoạn cuối nên tuân theo “chế độ ăn uống thân thiện” với thận để tránh tích tụ hóa chất trong máu. Ở những người mắc bệnh thận mạn tính, thận không thể loại bỏ bớt natri, kali và phốt pho dẫn đến họ có nồng độ các ion này trong máu cao hơn bình thường, tăng nguy cơ gây ra biến chứng.
Một chế độ ăn kiêng cho bệnh thận bao gồm giới hạn về lượng natri và kali tối đa là 2.000mg/ngày và phốt pho tối đa 1.000mg/ngày.
Thận bị tổn thương cũng có thể gặp khó khăn trong quá trình lọc bỏ những chất thải từ quá trình chuyển hóa protein. Do đó, những người mắc bệnh thận mạn tính ở giai đoạn 1–4 cần hạn chế cung cấp protein trong chế độ ăn uống.
Tuy nhiên, người mắc bệnh thận giai đoạn cuối đang chạy thận nhân tạo lại có nhu cầu protein tăng lên.
Sau đây là 17 loại thực phẩm bạn nên tránh trong chế độ ăn kiêng cho bệnh thận.
1. Các loại nước ngọt sẫm màu
Ngoài lượng calo và đường, nước ngọt có ga (như cola) còn có các chất phụ gia chứa phốt pho, nhất là các loại nước ngọt có màu sẫm.
Nhiều nhà sản xuất thực phẩm, đồ uống đã thêm phốt pho trong quá trình chế biến để tăng hương vị, kéo dài thời hạn sử dụng và ngăn ngừa sự biến đổi màu. Phốt pho này sẽ được cơ thể hấp thụ nhiều hơn so với phốt pho tự nhiên từ động vật hay thực vật.
Tuy nhiên, không giống như phốt pho tự nhiên, phốt pho trong chất phụ gia không liên kết với protein. Thay vào đó, nó ở dạng muối và có khả năng hấp thụ cao qua đường ruột.
Hàm lượng phốt pho thay đổi tùy thuộc vào từng loại cola nhưng các loại nước ngọt sẫm màu ước tính chứa khoảng 50–100mg phốt pho trong một khẩu phần 200ml.
Vậy nên, những người bệnh thận nên tránh sử dụng các loại nước ngọt có ga, đặc biệt là loại có màu sẫm.
2. Quả bơ
Bơ thường được biết đến với nhiều lợi ích dinh dưỡng, chứa các chất béo, chất xơ và cả chất chống oxy hóa tốt cho tim. Tuy nhiên, những người mắc bệnh thận nên hạn chế thêm bơ vào khẩu phần ăn.
Nguyên do vì quả bơ là nguồn cung cấp kali dồi dào, một cốc (khoảng 150g) bơ sẽ chứa khoảng 727mg kali, gấp đôi lượng kali trong một trái chuối.
Vì vậy, người mắc bệnh thận cần hạn chế bơ hay món salad bơ (guacamole), nhất là khi bạn được khuyến cáo nên theo dõi lượng kali tiêu thụ hàng ngày.
3. Thực phẩm đóng hộp
Các loại thực phẩm đóng hộp như súp, đậu, rau… thường được sử dụng phổ biến vì tính tiện lợi. Tuy nhiên, hầu hết thực phẩm đóng hộp đều chứa lượng natri cao do muối được thêm vào nhiều như một chất bảo quản để tăng thời gian lưu trữ.
Dù vậy, bạn có thể rửa sạch và để ráo nước các thực phẩm đóng hộp, chẳng hạn như đậu và cá ngừ đóng hộp, để làm giảm hàm lượng natri xuống 33–80% tùy từng sản phẩm.
Bạn hãy chọn những thực phẩm có hàm lượng natri thấp hoặc được dán nhãn không có chất phụ gia là muối để giảm lượng natri tiêu thụ hàng ngày.
4. Bánh mì nguyên hạt
Thông thường với những người khỏe mạnh, bánh mì nguyên hạt thường được khuyên dùng hơn bánh mì trắng từ hạt đã tinh chế do có hàm lượng chất xơ cao hơn.
Tuy nhiên, bánh mì trắng lại tốt hơn cho người mắc bệnh thận vì càng nhiều ngũ cốc và cám trong bánh mì, hàm lượng phốt pho và kali càng cao.
Một khẩu phần ăn 30g bánh mì nguyên hạt chứa khoảng 57mg phốt pho và 69mg kali, so sánh với cùng lượng tương đương thì bánh mì trắng chỉ chứa 28mg cả phốt pho và kali.
Thế nhưng, bạn cũng cần lưu ý rằng bánh mì và các sản phẩm từ bánh mì, bất kể là từ hạt nguyên chất hay đã tinh chế cũng chứa một lượng natri tương đối cao, nên hạn chế trong chế độ ăn kiêng cho bệnh thận.
5. Gạo lứt
Tương tự như bánh mì nguyên chất, gạo lứt cũng có hàm lượng phốt pho và kali cao hơn loại gạo trắng.
Một chén gạo lứt nấu chín chứa 150mg phốt pho và 154mg kali, trong khi một chén gạo trắng nấu chín chỉ chứa 69mg phốt pho và 54mg kali.
Bạn có thể sử dụng gạo lứt trong chế độ ăn kiêng cho bệnh thận nhưng phải kiểm soát được lượng ăn và tính toán cân bằng với thực phẩm khác, tránh hấp thu quá nhiều kali trong một ngày.
Lúa mì bulgur, kiều mạch, lúa mạch xay, hạt couscous là những loại ngũ cốc giàu dinh dưỡng, hàm lượng kali thấp, có thể dùng thay thế tốt cho gạo lứt.
6. Chuối
Chuối được biết đến là thực phẩm có hàm lượng kali rất cao. Mặc dù hàm lượng natri tự nhiên thấp nhưng một quả chuối trung bình có thể cung cấp khoảng 422mg kali.
Bên cạnh đó, nhiều loại trái cây nhiệt đới khác cũng có hàm lượng kali rất cao.
Tuy nhiên, dứa lại có lượng kali thấp hơn đáng kể so với các loại trái cây nhiệt đới. Bạn có thể dùng dứa thay những loại trái cây khác, mà vẫn rất thơm ngon và bổ dưỡng.
7. Sữa
Sữa và các sản phẩm từ sữa rất giàu vitamin và chất dinh dưỡng, chúng cung cấp một lượng natri và kali tự nhiên, cũng như là nguồn bổ sung protein rất tốt.
Một cốc sữa nguyên chất (khoảng 236ml) sẽ cung cấp 222mg phốt pho, 349mg kali và 8g protein.
Tuy nhiên, tiêu thụ quá nhiều sữa, kết hợp với các thực phẩm giàu phốt pho khác, có thể gây bất lợi cho xương ở những người mắc bệnh thận.
Nguyên nhân là do khi thận bị tổn thương, lượng phốt pho hấp thu quá nhiều sẽ tích tụ trong máu, từ đó làm xương mỏng và yếu theo thời gian, tăng nguy cơ gãy xương.
Đối với người bệnh thận ở giai đoạn đầu cần hạn chế dùng sữa và các sản phẩm từ sữa để tránh tích tụ protein trong máu.
Các sản phẩm thay thế như sữa gạo, sữa hạnh nhân có hàm lượng kali, phốt pho và protein thấp hơn nhiều so với sữa bò, bạn có thể sử dụng chúng trong chế độ ăn kiêng cho bệnh thận.
8. Cam và nước ép cam
Từ trước đến nay, cam và nước ép cam nổi tiếng với hàm lượng vitamin C dồi dào nhưng chúng cũng chứa lượng kali khá cao.
Một quả cam lớn (184 gram) có thể cung cấp 333mg kali. Hơn thế nữa, có 473mg kali trong một cốc (khoảng 236ml) nước ép cam nguyên chất.
Với hàm lượng kali như trên, người bệnh thận cần tránh dùng hoặc hạn chế sử dụng cam và nước ép cam.
Bạn có thể dùng nho, táo, nam việt quất, cũng như các loại nước ép tương ứng để thay thế cho cam và nước ép cam, vì chúng có hàm lượng kali thấp hơn.
9. Thịt đã chế biến
Những loại thịt đã chế biến thường có liên quan đến các bệnh mạn tính và được xem là thực phẩm không lành mạnh do chúng có chứa một lượng chất bảo quản nhất định.
Thịt đã chế biến là các loại thịt được ướp muối, sấy khô, xông khói hoặc đóng hộp, chẳng hạn như xúc xích, thịt xông khói, pepperoni (một loại salami của Mỹ), thịt bò khô…
Phần lớn thịt đã chế biến sẽ chứa lượng lớn muối với mục đích cải thiện và bảo quản hương vị được lâu, đồng thời chúng cũng chứa lượng protein lớn.
Do đó, bạn nên tránh sử dụng các loại thịt đã chế biến khi theo dõi lượng natri và protein dùng hàng ngày trong chế độ ăn kiêng cho bệnh thận.
10. Đồ chua, ô liu và gia vị
Đồ chua, ô liu đã qua chế biến và gia vị đều là các thực phẩm đã được xử lý hoặc ngâm lên men. Khi đó, chúng sẽ chứa một lượng lớn muối từ quá trình chế biến.
Vì vậy, bạn cần tránh sử dụng đồ chua, ô liu đã qua chế biến và các gia vị trong khẩu phẩn ăn nếu đang mắc các bệnh về thận.
11. Quả đào
Quả đào rất giàu vitamin C, vitamin A và chất xơ.
Bên cạnh đó, đào cũng chứa rất nhiều kali. Một chén quả đào tươi sẽ cung cấp khoảng 427mg kali.
Hàm lượng kali thậm chí còn cao hơn các sản phẩm đào sấy khô. Một chén đào khô có thể chứa đến 1.500mg kali.
Điều đó có nghĩa nếu bạn ăn một chén đào khô thì đã nạp đến 75% lượng kali tối đa (2.000mg) trong một ngày.
Tốt nhất là bạn cần tránh ăn đào kể cả tươi hay khô trong chế độ ăn kiêng cho bệnh thận.
12. Khoai tây và khoai lang
Khoai tây và khoai lang đều là những loại củ giàu kali.
Chỉ cần một củ khoai tây nướng cỡ trung bình (156g) đã chứa 610mg kali, trong khi một củ khoai lang nướng cỡ trung bình (114g) sẽ chứa 541mg kali.
May mắn thay, bạn có thể giảm hàm lượng kali trong các loại củ giàu kali này bằng cách ngâm hoặc lọc chúng với nước.
Khi cắt khoai tây thành miếng nhỏ, mỏng và đem luộc trong ít nhất 10 phút có thể làm giảm hàm lượng kali xuống khoảng 50%.
Khoai tây ngâm khoảng 4 giờ trước khi nấu có thể làm giảm hàm lượng kali nhưng chắc chắn sẽ không loại bỏ được hoàn toàn. Lượng kali vẫn còn lại trong món khoai tây nên tốt nhất là bạn phải kiểm soát được khẩu phần ăn hàng ngày.
13. Cà chua
Cà chua cũng là một loại thực phẩm có hàm lượng kali cao cần tránh trong chế độ ăn kiêng cho bệnh thận. Không chỉ cà chua tươi, người bệnh thận cần kiêng cả các loại nước sốt cà chua, nước hầm có chứa cà chua.
Chỉ cần một chén nước sốt cà chua có thể chứa tới 900mg kali.
Bạn có thể lựa chọn những phương án thay thế khác tùy theo sở thích và khẩu vị. Thay vì sốt cà chua, bạn nên cân nhắc đến sốt ớt chuông với lượng kali thấp hơn.
14. Các thực phẩm ăn liền và chế biến sẵn
Các thực phẩm đóng gói được chế biến sẵn và dán nhãn “dùng liền”, “ăn liền” đều có hàm lượng natri tương đối cao. Nếu sử dụng các sản phẩm này thường xuyên, bạn sẽ khó kiểm soát lượng natri trong mức tối đa là 2.000mg trong một ngày.
Không chỉ chứa nhiều natri, các thực phẩm chế biến sẵn cũng không chứa đầy đủ chất dinh dưỡng cho cơ thể.
15. Cải cầu vồng, rau bó xôi, rau dền
Cải cầu vồng, rau bó xôi, rau dền đều là những loại rau lá màu xanh có chứa nhiều chất dinh dưỡng khác nhau, bao gồm cả kali.
Ở dạng nguyên liệu tươi, chưa qua chế biến, hàm lượng kali dao động khoảng 140–290mg một chén rau.
Sau khi được nấu chín, dù rau ngót đi nhưng hàm lượng kali vẫn giữ nguyên. Chẳng hạn như một nửa chén rau bó xôi sống sẽ ngót bớt còn khoảng 1 muỗng canh sau khi nấu chín. Do đó, ăn một nửa chén rau bó xôi nấu chín sẽ chứa lượng kali cao hơn nhiều so với một nửa chén rau bó xôi tươi sống.
16. Chà là, nho khô và mận sấy khô
Các loại trái cây sau khi được sấy khô, hàm lượng dinh dưỡng sẽ được cô đặc lại, kể cả kali.
Ví dụ như một cốc mận khô chứa 1.274mg kali, gấp gần 5 lần lượng kali trong lượng mận tươi tương đương.
Ngoài ra, chỉ 4 quả chà là khô đã cung cấp 668mg kali.
Với lượng kali đáng kể được tìm thấy trong các loại trái cây sấy khô, tốt nhất là bạn không nên dùng chúng trong chế độ ăn kiêng cho bệnh thận.
17. Đồ ăn vặt
Những món đồ ăn vặt như bánh snack, bánh quy vòng, khoai tây chiên, bánh quy… thường không có hàm lượng dinh dưỡng cao, lại còn chứa khá nhiều muối.
Ngoài ra, bạn rất dễ ăn vượt quá lượng mong muốn dẫn đến hàm lượng natri hấp thu hàng ngay nhiều hơn quy định.
Hơn thế nữa, nếu khoai tây chiên được làm từ khoai tây thật, chúng sẽ càng chứa thêm nhiều kali gây nguy hại đến thận.
Kết luận
Nếu chẳng may bạn có các bệnh về thận, việc giảm lượng phốt pho, kali và natri tiêu thụ hàng ngày là rất quan trọng để kiểm soát bệnh.
Bạn cần hạn chế hoặc tốt nhất nên tránh sử dụng các loại thực phẩm có hàm lượng natri, kali và phốt pho cao được liệt kê ở trên.
Lưu ý rằng hạn chế trong chế độ ăn uống và khuyến nghị lượng chất dinh dưỡng sẽ thay đổi dựa trên mức độ nghiêm trọng của tổn thương thận.
Một chế độ ăn kiêng cho bệnh thận có vẻ dễ khiến bạn nản chí và khó thích nghi. Tuy nhiên, bạn có thể hỏi ý kiến từ chuyên gia dinh dưỡng hay bác sĩ chuyên về thận để giúp thiết kế chế độ ăn kiêng cho bệnh thận dành riêng cho bạn.